Alexis Versele: ‘Een eigen huis, een plek onder de zon’
Met een slim overheidsbeleid en met collectieve woningrenovaties kunnen kansarmen ook een gezond, leefbaar en energiezuinig huis bezitten. Tegelijk kan dat de sociale cohesie versterken. Er is een onbetwistbare link tussen armoede en het gebrek aan goede huisvesting. Sinds midden negentiende eeuw zijn beleidsmakers zich bewust van het probleem van de sloppenwijken in hun strijd tegen armoede, sociale uitsluiting en de sociale wanverhoudingen. Eigendomsverwerving wordt daarbij gezien als het doeltreffendste wapen om de lagere klassen te socialiseren.
Hoewel armoede en eigendom een onmogelijke combinatie lijken, bezit een behoorlijk aandeel van de kansarme bevolking in Gent een woning. Het probleem van sociale verdringing, waarbij armere mensen worden weggesaneerd door de middenklasse, is reëel voor niet-eigenaars. Sommigen gaan daarom tot het uiterste voor de aankoop van een woning, zelfs als ze van erbarmelijke kwaliteit is. Nochtans beschikken deze noodkopers over onvoldoende middelen voor een grondige renovatie, of zelfs maar voor de noodzakelijke herstellingswerken. Waterinfiltraties en opstijgend vocht, stabiliteitsproblemen tot het gevaar op instorting, ontploffing, CO-vergiftiging of elektrocutie zijn schering en inslag. Bovendien is energiearmoede de laatste jaren uitgegroeid tot een van de belangrijkste woonproblemen: in 57 procent van de Vlaamse schuldbemiddelingsdossiers is de energieschuld de grootste.
Rollend renovatiefonds
Bouwkunde en architecturale ingrepen kunnen een hefboom zijn in de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting. Momenteel lopen enkele interessante innovatieve projecten. Ze krijgen hun slagkracht doordat ze worden geïnspireerd vanuit een sterke sociale insteek. Zo startte EnerGent deze maand met de Wijkwerf. Met dat initiatief wil EnerGent de inwoners van de Gentse Macharius-Heirnis-wijk, en bij uitbreiding van Gent, aanzetten en helpen om samen hun woning energiezuiniger te maken of te renoveren.
In de Dampoortwijk is eerder al een ander pilootproject van sociale innovatie opgestart, op initiatief van het OCMW van Gent in samenwerking met Community Land Trust Gent. Het project Dampoort-knapt-op richt zich tot kwetsbare eigenaars die in een ondermaatse woning wonen en over onvoldoende financiële middelen beschikken om die op te knappen. Community Land Trust Gent heeft een vernieuwend en democratisch model uitgewerkt om op gemeenschapsgrond woningen tegen betaalbare prijzen te realiseren en om eigendommen kwalitatief en duurzaam te verbouwen. Met het project krijgen tien eigenaars die in enkele aaneensluitende bouwblokken in de Dampoort wonen de kans om hun woning kwaliteitsvol en energiezuinig te renoveren. Dampoort-knapt-op voorziet een renovatiebudget van 30.000 euro dat, mits de financieringsvergoeding zo laag mogelijk is, pas terugbetaald moet worden als de eigenaar zijn woning verkoopt.
Het Gentse OCMW zet met dit systeem van ‘subsidieretentie’ middelen in die nadat ze werden terugbetaald door de eigenaar opnieuw inzetbaar zijn voor een doelgroep van noodkopers. Het bouwt een rollend renovatiefonds op dat efficiënter kan worden ingezet, wantoverheidsmiddelen worden almaar beperkter.
Een eigenaar die subsidies krijgt, strijkt bij de verkoop van zijn woning de financiële meerwaarde zelf op. Maar in dit systeem kunnen de middelen steeds opnieuw worden aangewend om wonen betaalbaar te houden voor de komende generaties. Dankzij subsidieretentie kan een eenmalige overheidssubsidie over een langere periode en ten aanzien van verschillende individuen ingezet worden.
Repaircafés
In dezelfde Gentse wijk loopt nog een renovatieproject dat, vanwege de collectieve aanpak, een stap verder gaat. De initiatiefnemers streven ernaar om op een geïntegreerde wijze, economische, ecologische en sociale meerwaarde te combineren. De actie werd opgezet in enkele bouwblokken die zorgvuldig werden uitgekozen op basis van gezinsinkomen, werk, land van herkomst, gezinssamenstelling en woninggebruik. Bewoners werden warm gemaakt voor de actie via de woonwinkel, scholen, wijkgezondheidscentra en andere wijkinitiatieven.
Behalve de ambitie om via alternatieve financiering in te zetten op betaalbare verhoogde energieprestaties en ecologische materieelefficiëntie zet het project RenoseeC in op het versterken van de sociale cohesie. Voor de kandidaat-deelnemers worden infosessies en workshops georganiseerd en is een uitleendienst voor bouwmateriaal opgezet. Een klus- en repaircafé moedigt mensen aan om hun competenties in te zetten voor zelfbouw en bij de renovatie van huizen van andere buurtbewoners. Een Afghaanse huiseigenaar die in zijn thuisland als metselaar werkte, is bijvoorbeeld bereid om bij anderen bij te springen. Of een Belgische elektricien die voor een aannemer werkt, is als hij anderen in de buurt kan helpen bij het vernieuwen van hun elektrische installatie. Een lokale alternatieve munt moet het mogelijk maken om een dynamiek van wederzijds uit te wisselen competenties op te zetten.
Het is de bedoeling dat de werkzoekende wijkbewoner, via opleidingen georganiseerd door fabrikanten en leveranciers van bouwmaterialen, doorstroomt naar de arbeidsmarkt. Het project wil niet vervallen in een retoriek van activering zonder meer, maar kadert in een zoektocht naar meer solidariteit voor hen die, als huiseigenaar, niet kunnen meedoen op de woningmarkt.