Steven Van Hecke: ‘Duitsland speelt weer beslissende rol in Europese integratieproces’

Het antwoord op de vraag naar het waarom van de Europese integratie is nochtans simpel. Na drie bloedige conflicten om de heerschappij over het Europese continent – de Frans-Pruisische oorlog van 1870-1871, de Eerste en de Tweede Wereldoorlog – werd Duitsland ingekapseld in een militair, economisch en politiek verbond. Had het destijds aan de Amerikanen gelegen, dan kreeg het naoorlogse West-Duitsland alleen opnieuw soldaten in het kader van een echt Europees leger. Maar omdat de Fransen de Europese Defensiegemeenschap torpedeerden, werd de voormalige aartsvijand ingelijfd in de NAVO, de alliantie die enkele jaren eerder was opgericht ‘to keep the Americans in, the Russians out and the Germans down’.

De Deutschlandfrage – welke rol is weggelegd voor een staat die te groot is voor Europa en te klein voor de wereld – beheerste ook nadien de geschiedenis. Met de Westbindung verankerde de legendarische bondskanselier Konrad Adenauer West-Duitsland in een Atlantisch en Europees bondgenootschap. De rest van West-Europa haalde opgelucht adem. Tot het einde van de Koude Oorlog het ondenkbare opnieuw mogelijk maakte: de hereniging van Duitsland. De keuzes die toen werden gemaakt, hadden opnieuw verregaande gevolgen, ook voor de rest van Europa.

De Wiedervereiniging kwam tot stand in de NAVO en versterkte het Europese integratieproces. Toenmalig bondskanselier Helmut Kohl had dat goed begrepen. Hij nam de bezorgdheid van de kleine lidstaten en de landen in Centraal- en Oost-Europa weg door de Duitse eenmaking te realiseren samen met het Europese integratieproces, als twee zijden van één medaille. De bezegeling volgde in het Verdrag van Maastricht en zou de agenda bepalen voor de komende decennia: de verdieping van het integratieproces én een uitbreiding van de EU met nieuwe lidstaten.

Wat zich zondag in de Bondsdag heeft afgespeeld, kan opnieuw uitdraaien op zo’n bepalende keuze, voor Duitsland én voor de rest van Europa. Bondskanselier Olaf Scholz zette het Ruslandbeleid dat Berlijn (en dus de EU) gedurende 30 jaar heeft gevoerd bij het grof huisvuil. Hij sprak van een Zeitenwende, een keerpunt in de tijd.

Nadat hij eerder de stekker uit Nord Stream 2 – de tweede rechtstreekse gaspijpleiding met Rusland – had getrokken, kondigde hij rechtstreekse wapenleveringen aan Oekraïne en een forse verhoging van het defensiebudget aan. In de plaats van de fameuze Wandel durch Handel – via nauwe handelsbetrekkingen zal Moskou op termijn democratisch worden – gaat Berlijn de confrontatie aan, de eerste keer sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Scholz breekt met een lange traditie van de Duitse sociaaldemocraten: van de Ostpolitik van kanselier Willy Brandt tot ex-kanselier Gerhard Schröder, die bijklust bij Gazprom en Rosneft. Zijn groene coalitiepartner – die haar roots in de vredesbeweging heeft – pleitte al langer voor een koerswijziging tegenover Poetin. De zuinige liberalen verkopen de extra uitgaven voor defensie als een ‘investering in onze vrijheid’.

Vanuit de oppositiebanken klonk opvallende steun bij de christendemocraten. Voormalig defensieminister Annegret Kramp-Karrenbauer had het beleid van haar partijgenote Angela Merkel even voordien al tot gehakt vermalen: ‘Ik ben zo kwaad op onszelf voor onze historische vergissing. Na Georgië, de Krim en Donbas hebben we niets voorbereid dat Poetin echt heeft afgeschrikt.’ Dat is niets minder dan spuwen op de erfenis van wie tot voor kort alom werd geprezen om crisis na crisis de boel bij elkaar te hebben gehouden.

In Berlijn vindt een paradigmawissel plaats, de derde Wende op rij. Het tijdperk van de post-Koude Oorlog en het als mak beschouwde veiligheidsbeleid lijkt definitief voorbij. Duitsland schakelt zich nu volledig in de geopolitieke ambities van Brussel in en zet daarmee ook voor vele andere lidstaten een kanteling in gang.

In West-Europa is het voor velen even naar adem happen, maar wellicht is Scholz vooral een held in grote delen van Centraal- en Oost-Europa. Vooral Polen en de Baltische Staten hadden het stilaan wel gehad met de weifelende houding van Berlijn tegenover Poetin. Dat is nu voorbij. Het wordt misschien nog wat wennen, maar een nieuwe fase in het Europese integratieproces lijkt begonnen, met eens te meer een beslissende rol voor Duitsland.

Bron: De Tijd