Mark Van de Voorde: ‘Mogen ook Franstaligen burgemeesters in de Vlaamse rand een referendum organiseren?’
Wie a zegt, moet ook b zeggen. Wie vindt dat het referendum in Catalonië gerespecteerd moet worden, moet aanvaarden dat in pakweg de Vlaamse faciliteitengemeente Linkebeek de Franstalige burgemeester ook een referendum mag organiseren. Een opinie van Mark Van de Voorde.
Toen in 1978 de Franstalige partijen de bezwaren van de Raad van State op het Egmontpact naast zich neer wilden leggen, riep premier Leo Tindemans (CVP) in een emotionele Kamertoespraak:
Wanneer vandaag sommige Vlaams-nationalisten roepen dat de regering van Catalonië wel het recht had om tegen de Spaanse grondwet een referendum te organiseren, zeggen ze eigenlijk: “Voor ons is de grondwet een vodje papier.” Beseffen ze de consequenties van hun uitspraak?
Vlaams-nationalisten moeten beseffen dat hun keuze voor de rechtsgeldigheid van het ongrondwettelijke Catalaanse referendum een voor Vlaanderen gevaarlijk standpunt is.
Als het daar mag, dan hier ook.
In Vlaanderen is er weliswaar geen meerderheid voor een referendum over Vlaamse onafhankelijkheid. Maar in de gemeenten van de Vlaamse rand is er wellicht wel een Franstalige meerderheid voor een referendum over aanhechting bij Brussel. Mogen de Franstalige burgemeesters dan ook zo’n volksraadpleging organiseren?
In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zou ook best een meerderheid te vinden zijn voor de afschaffing van de tweetaligheid. Als de Belgische grondwet, waarin de Belgische taalgebieden gebeiteld staan, niet gerespecteerd moet worden, wie kan dat dan verhinderen?
Wie de volkswil boven de grondwet plaatst, moet misschien zelfs erkennen dat José Happart gelijk had moeten krijgen met zijn ‘Retour à Liège’.
Het is merkwaardig dat mensen die veel waarde hechten aan wet en orde, plotsklaps grondwet en staatsorde onbelangrijk vinden. Als de grondwet, die de rechten van de burgers beschermt en waarin de regels staan van het besturen, door een deelregering aan de kant mag worden geschoven, blijft eigenlijk niets meer over van wet en orde.
Niet alles wat een democratie bepaalt, kan afhankelijk worden gemaakt van wat het volk wil
Als één artikel van de grondwet opzij kan worden geschoven, dan kan dat in principe met alle artikels. Als de volkswil boven de grondwet staat, hangen ook de rechten en de vrijheden te bengelen aan een zijden draadje, tot het door die volkswil wordt doorgeknipt.
Ik ben er zeker van dat het volk de moeizame procedures van de rechtspraak te ingewikkeld vindt en meent dat sommige beklaagden geen proces verdienen. Als de volkswil boven de grondwet staat, dan kan een ongrondwettelijk referendum beslissen het standrecht of de doodstraf in te voeren.
Wie de volkswil boven de grondwet plaatst, kondigt het einde van de rechtsstaat aan, namelijk dat bestuurlijke en gerechtelijke beslissingen volgens strikte procedures verlopen, zodat alle burgers op gelijke wijze worden bestuurd en berecht.
Niet alles wat een democratie bepaalt, kan afhankelijk worden gemaakt van wat het volk wil. Die vooraf gegeven fundamenten van de democratie – zoals de scheiding der machten, de rechtsstaat en gelijkheid – kun je niet beschermen, als je niet de hele grondwet respecteert.
Is de grondwet dan een granieten blok? Dat een grondwet gewijzigd kan worden, weten we in ons land maar al te goed. Zes staatshervormingen hebben onze grondwet onder handen genomen. Altijd volgens de grondwettelijke procedures. Waarom zou dat niet hoeven in Catalonië?
Het argument van de verdedigers van het Catalaanse referendum is de volkswil. Was in Catalonië de volkswil dan zo duidelijk pro onafhankelijkheid? De percentages van het Catalaanse referendum zijn te gering om een uitspraak van dé volkswil te zijn. Over zoiets fundamenteels als de toekomst van een regio kan niet worden beslist met de meerderheid van niet eens de helft van de stemgerechtigden.
Overigens, wat is dat, de volkswil? De brexit leerde dat de uitslag van een referendum vaak niet veel meer is dan een momentopname van een volkswil die ‘s anderdaags helemaal anders kan zijn. Veelzeggend was de uitspraak van Britse kiezers dat ze eigenlijk niet hadden gedacht dat door hun stem de uitstap uit de EU een meerderheid zou krijgen. Zo hadden ze het nu ook weer niet bedoeld.
De grondwet is te belangrijk om haar te behandelen als een vodje papier.