Steven Van Hecke: ‘Weinig kans op nieuwe, pro-Europese centrumpartij in VK’

Het vooruitzicht op een no deal en de impasse waarin de Britse politiek verzeild is, leveren een opmerkelijk schouwspel op. Maandag zegden enkele parlementsleden van het socialistische Labour hun leider Jeremy Corbyn de wacht aan. Ze richtten samen The Independent Group op. Vervolgens sloegen drie parlementsleden van de Conservatieve Partij de deur achter zich dicht om zich erbij aan te sluiten. De groep telt 11 leden, evenveel – of even weinig – als de LibDems, de pro-Europese fractie van Liberalen en Democraten.

Op 650 zitjes in het House of Commons ogen de cijfers niet meteen indrukwekkend. Toch krijgen de ‘overlopers’ veel aandacht. Dat heeft uiteraard te maken met hun brexitstandpunt. De leden van The Independent Group laken het gebrek aan leiderschap bij hun respectievelijke ex-partijen en zijn voorstander van een tweede referendum over EU-lidmaatschap.

Corbyn beloofde ooit zo’n people’s vote, maar hij wordt daar niet graag aan herinnerd. Sinds zijn partij de wind in de zeilen kreeg, is het zijn ultieme politieke doelstelling de regering van Theresa May ten val te brengen en zelf aan de macht te komen. Een tweede referendum zou dat wellicht doorkruisen en op de lange baan schuiven.

May van haar kant heeft altijd vastgehouden aan de uitslag van het eerste en tot nu toe enige referendum. Ze wil in geen geval van een tweede weten. Hoewel ze als premier al heel wat bochten heeft gemaakt, houdt ze hardnekkig vast aan haar mantra: brexit means brexit.

Verzoening

De rebellie is opmerkelijk omdat ze parlementsleden van Labour en Conservatieve Partij dichter bij elkaar brengt. De centrumgroep die ze nu samen vormen, verzoent als het ware water en vuur. De tegenstelling tussen beide partijen vormt de basis van het Britse politieke systeem.

Het systeem is niet bedoeld om de diverse voorkeuren die er leven bij de Britten min of meer proportioneel te representeren in het parlement. Neen, in het eennamig meerderheidsstelsel, beter bekend als first past the post, moeten verkiezingen een duidelijke winnaar aan de macht te brengen. Op de avond van de stembusslag is er één partij die de absolute meerderheid van de zetels haalt, en die kan de volgende ochtend aan de slag. De ene keer is dat Labour, een andere keer zijn dat de Conservatieven.

Het systeem laat wel kleinere partijen toe, zolang hun kiespubliek sterk geografische geconcentreerd is. Denk bijvoorbeeld aan de Scottish National Party. En toegegeven, het monopolie van de twee grote partijen vertoonde de laatste jaren enkele barsten. De Conservatief David Cameron had in 2010 onvoldoende zetels om alleen te regeren, dus moest hij een coalitieregering met de LibDems vormen. Dat is uitzonderlijk in de Britse politiek.

Kiesstelsel

Die pro-Europese LibDems hadden hun regeringsdeelname afgekocht met onder meer de belofte een referendum te organiseren over het kiesstelsel. Als kleine derde partij voelden ze zich structureel benadeeld en wilden ze een proportioneler systeem. 45 procent van de Britten stemde, waarvan twee derde tegen een aanpassing van het kiesstelsel.

Met andere woorden: peilingen geven dan wel aan dat een groot deel van de kiezers een alternatief wil voor de huidige tweedeling Labour-Conservatieven, zonder voldoende steun voor een hervorming van het politieke systeem zet dat weinig zoden aan de dijk. Tenzij een van de twee grote partijen zelf baan ruimt, maar het is al van begin vorige eeuw geleden dat er zo’n aardverschuiving plaatsvond.

Als zelfs de LibDems er nooit in geslaagd zijn Labour en de Conservatieven te onttronen, hoe is het succes van de United Kingdom Independence Party (UKIP) van Nigel Farage dan te verklaren? Per slot van rekening realiseert Farage dankzij de brexit zijn belangrijkste programmapunt. UKIP kon bij parlementsverkiezingen nooit potten breken. Farage raakte in 2017, toen May vervroegde verkiezingen uitriep, niet eens zelf verkozen.

In 2014 werd Farages partij wel de grootste in het Verenigd Koninkrijk dankzij het proportionele systeem dat bij de Europese parlementsverkiezingen in alle lidstaten wordt gebruikt. De brexit trekt daar definitief een streep door en dat beseft Farage maar al te goed. Op 29 maart is het gedaan met zijn politieke loopbaan.

Het is ironisch, maar voor The Independent Group die liever in de EU wil blijven, komt er nooit meer zo’n uitgelezen kans om zich aan de Britse kiezer te presenteren. Uitgerekend het nakende vertrek uit de EU maakt de opkomst van een nieuwe, pro-Europese centrumpartij in het Verenigd Koninkrijk veeleer onwaarschijnlijk.