Steven Van Hecke: ‘De strijd tegen het coronationalisme’

De afgelopen weken maakte de uitbraak van het coronavirus op Europese bodem de EU tot een gemakkelijke schietschijf. Waar was de Europese Commissie? Wat zijn eigenlijk de prioriteiten aan het Schumanplein? Wie toont Europees leiderschap? Helaas, de EU is niet bevoegd, maar wordt blijkbaar wel ter verantwoording geroepen. Het zwaartepunt van het gezondheidsbeleid ligt bij de lidstaten. Hoogstens kan de Commissie in het heetst van de strijd de hoofdsteden oproepen met elkaar in overleg te gaan en die samenwerking proberen te faciliteren.

Dat is minder makkelijk gezegd dan gedaan. Neem nu de Belgische regering. Toetst zij haar maatregelen af met de buurlanden vooraleer die publiek worden gemaakt? Verloopt de communicatie ook in het Engels zodat de vele niet-Belgische EU-burgers die in ons land wonen en werken meteen op de hoogte zijn van de besluiten die hun dagelijks leven overhoophalen? Veel makkelijker is het natuurlijk de andere EU-lidstaten met de vinger te wijzen als een lading beschermingskledij voor medisch personeel niet tot in België raakt. Helemaal gênant wordt het als een lidstaat expliciet de hulp inroept van de rest van de EU maar het oorverdovend stil blijft. Vraag dat maar aan de Italianen. Zo in de steek worden gelaten, dat zullen ze niet gauw vergeten.

Brussel staat erbij en kijkt ernaar, althans in deze fase van de crisis. Als de tijd is aangebroken om lessen te trekken, onder meer op het vlak van preventie, krijgt de Commissie mogelijk een prominentere rol. Het gaat dan onder meer om de financiering van grootschalige onderzoeksprogramma’s die ons in de toekomst beter moeten beschermen tegen virusuitbraken. In de curatieve fase, als de sociale en economische gevolgen van deze crisis duidelijk worden, is er eveneens een taak voor Brussel weggelegd. De uitrol van dat soort maatregelen is trouwens al begonnen: flexibelere regels voor begrotingsdiscipline of staatssteun en financiële hulp aan kleine en middelgrote ondernemingen.

Opbod

De coronacrisis treft iedereen in de Unie. Een gemeenschappelijke aanpak is aangewezen, tegen het ‘ieder voor zich’ dat op veel plaatsen de kop opsteekt. Het door corona geïnspireerde nationalisme duikt op in het opbod tussen de lidstaten om de grenzen te sluiten. Die maatregel is nochtans weinig doeltreffend. Het virus is al overal verspreid en vaak ontbreekt het de lidstaten aan de infrastructuur om zo’n verbod op het terrein af te dwingen, zowel op het vlak van materiaal als mankracht. Daarnaast kan het een averechts effect hebben. Wat als de vrachtwagens met mondmaskers zich aan de grensovergang vastrijden in een ellenlange file?

Niet voor niets doet de Commissie er alles aan het vrije verkeer van goederen en personen binnen de EU zoveel mogelijk te vrijwaren. De Schengenzone is naast de eenheidsmunt het kroonjuweel van het Europese integratieproces. Dat opgeven is zo goed als de doodsteek voor de interne markt. In de plaats daarvan richt Brussel zich op de bescherming van de buitengrenzen, net zoals in de migratiecrisis. De EU is evenwel niet bevoegd en dus is de Commissie afhankelijk van de lidstaten.

Met die houding wil de Unie vooral een signaal geven. In de eerste plaats naar de eigen publieke opinie: Europa is in staat eensgezind verregaande maatregelen te nemen. Tegen het coronationalisme in moeten de lidstaten aan hetzelfde zeel trekken. In de tweede plaats is de boodschap voor de rest van de wereld bedoeld. Na het door president Donald Trump eenzijdig uitgevaardigde reisverbod nemen we het heft beter in eigen handen. Zo vermijden we dat nog meer derde landen Europa expliciet met de vinger wijzen. Als alleen isolatie ons kan redden, dan liefst een zelfgekozen quarantaine.

Net nu we China hebben afgelost als het epicentrum van de pandemie, staat de Unie niet te trappelen de nieuwe risée van de wereld te worden. Om zo’n kampioenschap interne coördinatie tegen de klok te winnen, wordt het alle hens aan dek. Van schrappen of uitstellen kan geen sprake zijn.