Hans Geybels: ‘Gezondheid religie of sekte’
In het Vlaamse onderzoek naar de grote levensvragen wordt gezondheid als de nieuwe religie voorgesteld. Hans Geybels vindt een vergelijking met een sekte veeleer gepast.
Begin deze week verschenen de resultaten van een belangwekkend onderzoek rond de grote levensvragen van Vlamingen. Traditioneel vertrekken die vragen vanuit de canon van de filosofie. Waar komen we vandaan? Hoe moeten we hier goed handelen? Waar gaan we naartoe? Hoe kan ik iets weten? Enkele traditionele levensvragen – vanuit de religie – luiden: bestaat er een god? Is er leven na de dood? Wat moet ik doen ‘om mijn hemel te verdienen’? Maar wat blijkt uit de resultaten die gisteren in deze krant gepubliceerd werden? Gezondheid is de nieuwe religie (DS 29 september).
Wat geeft mij zin?
De grootste verschuiving op het vlak van levensvragen zit in de zingeving. De traditionele zingevers – religie, vaderland en vroeger ook traditie – staan met stip achter aan het rijtje. Wat wel zin geeft aan het leven: gezondheid (89 procent), liefde (83 procent), naasten (79 procent), veiligheid (74 procent) en de natuur (73 procent). Gelukkig staan naasten op de derde plaats. Dat is mogelijk bedrieglijk, want als ik het totaalplaatje bekijk, moet ik concluderen dat het begrip ‘naasten’ misschien wel van betekenis veranderd is. De grote hedendaagse zingevers zijn dingen die het individu langer, beter en mooier laten leven. In dat geval zijn de naasten diegenen die je kunt gebruiken om je beter te voelen of die je vooruithelpen. In zo’n geval zijn naasten geen anderen, maar verlengden van jezelf.
Weigeren we zingevers waar we geen vat op hebben, zoals religie en traditie? Ik denk het wel, want als ik verder snuister in het onderzoek, valt het op dat de vijf belangrijkste levensvragen van de doorsnee Vlaming alweer verband houden met het individu: Hoe kan ik lichamelijk gezond blijven? (69 procent); Zal ik een goede oude dag hebben? (65 procent); Ben ik gelukkig? (63 procent); Wat maakt mijn leven de moeite waard? (62 procent); Zullen mijn kinderen en kleinkinderen gelukkig zijn? (61 procent). De Vlaming maakt zich vandaag veel minder druk om de naaste, laat staan de naaste op een ander continent.
De dood van de andersheid
Het individualisme kleurt zelfs de Vlaming die nog wel met spiritualiteit bezig is. Een derde van de Vlamingen is bezig met zijn leven na de dood en met bovennatuurlijke krachten, terwijl maar een op de vier nadenkt over God. God staat hier duidelijk voor het verschil, de ‘Andere’. De andere vragen houden verband met wat je er na dit leven nog allemaal uit kunt halen.
Het onderzoek bewijst de dood van de alteriteit, de andersheid. We leven in een tijd waarin het individu alles zelf wil beheersen en alles naar zijn hand wil zetten. Ook de dingen waarvan men er traditioneel van uitging dat de mens er geen totale vat op had, zoals geluk – zoals ook uit een interview met Herman Pleij blijkt (DS 29 september) – en gezondheid.
Ik beperk me tot dat laatste. Natuurlijk ben je voor een stuk verantwoordelijk voor je gezondheid. We weten allemaal waartoe roken en fastfood op geregelde tijdstippen kunnen leiden. Maar het is nog geen week geleden dat ik een vriend hoorde klagen: ‘Ik trek me van al die bio niets aan. Mijn neef sportte en at alleen veggie en bio en nu is hij toch geveld door kanker.’
Dwang
Ik kan me vinden in het artikel in deze krant waarin onze gezondheidscultuur doet denken aan religie. Maar ik ben het niet eens met de centrale vergelijking. Gezondheid wordt misschien wel beleefd als een religie, maar het is er geen. Gezondheid heeft in onze maatschappij een sacrale status gekregen, maar het is niets heiligs, ook al is de druk hoog. Zo hoog zelfs dat anderen ervan mee profiteren: de pseudosacraliteit van ons gezondheidsstreven wordt nog het meest kracht bijgezet door verkopers van cosmetica die in hun witte jasjes verdraaid veel op apothekers lijken. En vice versa: door apothekers die cosmetica beginnen te verkopen.
Nee, gezondheid is geen religie, hoogstens een sekte. Een sekte matigt zich alle kenmerken van een religie aan, maar met als surplus dwang en vrijheidsbeknotting. De dwang bepaalt dat je mee moet, want anders word je een zonderling. Je kunt er ook moeilijk uitstappen. De vrijheidsbeknotting geeft je het gevoel dat je zelf verantwoordelijk bent als je uit de boot valt. De agenda voor het volgende politieke debat is meteen gezet: moeten we nog langer solidair zijn met mensen die vettig eten en roken? Moeten zij niet opdraaien voor de ziektes die ze zelf veroorzaken?
Terug naar religie. Authentieke religie leert mensen omgaan met andersheid, onbeheersbaarheid, lijden en onvolmaaktheid. Alle dingen die ons leven moeilijk maken, of die ons uit onze comfortzone halen, worden niet weggevlakt, maar ten volle erkend. Religie laat zin van buiten komen. Je bent niet helemaal alleen verantwoordelijk voor alles wat je overkomt. Authentieke religie kijkt bovendien niet alleen naar de lichaamscultuur, maar naar de hele mens: lichaam én geest. En dat kun je allemaal niet alleen. De ander – de Ander – moet kunnen inbreken in je leven.