Paul Quirynen: ‘Salduz, een motie van wantrouwen’
Ik heb ooit mijn eigen kind – op sterven na dood – opgeraapt toen het het slachtoffer werd van een misdrijf. Nooit zal ik de menselijkheid vergeten van politiemensen, ambulanciers en andere professionele hulpverleners die bijstand gaven bij die dramatische omstandigheden, die ieder van ons kunnen overkomen. De manier waarop de dader werd verhoord was toen voor mij geenszins een prioriteit. Ik hechtte veeleer belang aan het feit dat mensen er – ook in moeilijke omstandigheden – zijn voor elkaar en dat eenieder plichtsbewust en gewetensvol denkt en handelt.
Rechtsverfijning is goed en de Salduz-wet geeft inderdaad meer rechtszekerheid opdat beklaagden wettelijk juist worden behandeld. Maar het is spijtig dat de oorsprong van deze wet een spijtige vorm van fundamenteel wantrouwen is van politie of gerecht. In totalitaire regimes is zo’n wantrouwen inderdaad te bestrijden, maar blijkbaar groeit ook in onze democratische samenleving het aanvoelen van mensen dat ze argwaan en wantrouwen moeten koesteren tegenover iedereen die de rechten van het heilige individu op één of andere wijze wil miskennen.Uiteraard is het de plicht van ons land om de Europese regelgeving ook hier uit te voeren, maar ethisch is die wetgeving toch een kaakslag voor het verleden. Alsof voorheen in dit land zoveel politiemensen, onderzoeksrechters of parketmagistraten medemensen en de samenleving hebben willen belazeren. Ik betwijfel dat zeer sterk en heb zelf ook als advocaat vaak gehoord dat de politie – in het verleden – bijna altijd respectvol en correct daders heeft verhoord en verder geholpen.
Ik heb altijd de stelling verdedigd dat advocaten medewerkers zijn van het gerecht. Ik stel echter vast dat vandaag de stelling eerder is dat advocaten toezichthouders worden van justitie en vooral als opdracht hebben om fouten en gebreken te zoeken bij andere actoren van justitie en ieder strafonderzoek te screenen op onregelmatigheden. Enige streefdoel daarbij: beklaagden laten vrijuit gaan.
Die visie binnen de balie is een juridisch-technische benadering die stelt dat er niets is gebeurd als het niet bewezen kan worden en dat er evenmin gesproken kan worden van een misdrijf zodra de minste procesregel op één of andere wijze wordt geschonden. Waarheid wordt zodoende alleen maar waarheid als er bewijzen voorhanden zijn en als er niemand fouten maakt. Die benadering van waarheid is een begrenzing die juridisch-technisch steek houdt, maar die algemeen menselijk heel gevaarlijk en bedreigend is. De regel wordt dan immers dat alles mag wat de wet niet verbiedt. Het samen-leven van mensen is evenwel zoveel ingewikkelder en ik vrees dat je met die leidraad niet heel ver zal geraken in je eigen relaties binnen een gezin of werkomgeving.
Louterend effect
Vandaag rijst de vraag hoe de verhoudingen zullen zijn tussen politiemensen en advocaten. Zullen ze elkaar polariserend benaderen vanuit een soort van vijanddenken, of blijft er een vorm van wederzijds respect voor ieders specifieke opdracht met een gezamenlijk streefdoel, zijnde een leefbare en goede samenleving?
Ook bij zware en opzettelijke misdrijven is bijstand aan beklaagden voor een advocaat een fundamentele gewetensvraag. Is iemand echt geholpen als de bijgeroepen advocaat als advies geeft om over een dramatische waarheid te zwijgen als vermoord, alleen omwille van kansen op vrijspraak wegens eventuele procedurefouten? Soms kan het heilzaam zijn dat beklaagden de raad wordt gegeven om met diezelfde spijtige waarheid ‘naar waarheid’ voort te leven en de realiteit leert ons dat vaak ook bekentenissen louterend kunnen werken voor daders. Ze kunnen zelfs de herstart betekenen voor een nieuw leven.
De persoonlijkheid van de advocaat kan zodoende ook een bepalende rol spelen bij de verdere afwikkeling van een strafonderzoek. In die zin dient ook de vrije keuze van raadsman alleszins gerespecteerd te worden. Ons gerechtelijke systeem heeft als bedoeling onze samenleving werkbaar te houden en te waarborgen dat eenieder zich relatief veilig kan voelen. Een grondgedachte blijft dat iedereen verdraagzaam moet zijn tegenover elkaar, met respect voor de afgesproken spelregels.
Kwalijke drijfveer
Bij ieder misdrijf zijn er de verweven belangen van dader, slachtoffer en samenleving, en heel vaak worden die belangen zwaar verstoord. Een goede justitie herstelt dat verstoorde evenwichten op een zorgzame en menselijke manier, uiteraard binnen de strikte grenzen van de legaliteit. Maar de Salduz-wet heeft uitsluitend de bedoeling om de individuele belangen van een beklaagde maximaal te waarborgen. De vraag is dan ook of er thans ook geen bijkomende inspanningen moeten gebeuren om ook de belangen van slachtoffers en samenleving op gelijkaardige wijze te maximaliseren.
Mijn aanvoelen is ook dat in het algemeen wantrouwen een kwalijke drijfveer is binnen een samenleving. Het is de tegenpool van vertrouwen, dat bij zoveel mensen veeleer leidt tot krachtdadigheid en engagement. Waar mensen bij elkaar zijn, is er nergens een zekerheid of waarborg, maar de hoop zou steeds moeten leven dat mensen elkaar met vertrouwen en respect benaderen.