Kolet Janssen: ‘Ook de grote godsdiensten herleiden mannen en vrouwen al te graag tot stereotypen’
Onlangs schreef ik samen met een collega een prentenboek over kinderrechten. Het verhaal eindigt met een nieuw aangelegde speelplaats die door de burgemeester plechtig wordt ingehuldigd. Zoals dat vaak gaat, kreeg de illustrator het verhaal en moest hij op korte termijn een coverillustratie ontwerpen.
Op zijn covervoorstel prijkte een dikke burgervader met sjerp om het middel tussen de kinderen. Leuk toch, denk je misschien, is er een probleem? Toch wel. De burgemeester uit het verhaal was namelijk een vrouw. Dat werd niet expliciet benoemd, maar als je even een paar regels las, was het meteen duidelijk, want er stond dat ‘zij’ het lint doorknipte. ‘Het moest zo snel gaan’, was het excuus en dat klopte ook wel. Maar juist als we niet de tijd hebben om rustig na te denken, komen onze diepste vooronderstellingen en vooroordelen boven.
Voor alle duidelijkheid: de eenvoudigste oplossing was geweest om het verhaal aan te passen, maar dat hebben we geweigerd. Uitgerekend in een boek rond kinderrechten wilden we die vrouwelijke burgemeester behouden. Ze was nooit bedoeld als statement, maar ze werd het ongewild wel. De illustrator tekende een statige dame als burgemeester en die kwam op de cover.
De anekdote maakt duidelijk hoeveel er ondergronds zit. En juist die dingen spelen meestal een bepalende rol. Zo gaat het altijd. Het is dus geen overbodige luxe om extra aandacht te besteden aan genderpatronen in lesboeken en verhalen, zoals onlangs gebeurde in de Pano-reportage over Lieve jongens en stoere meisjes. Het is een noodzakelijke steen in een nog wankele muur. Soms krijg je dan het verwijt dat je krampachtig bezig bent. Maar juist die kramp is in dit stadium nodig om alle kansen voor iedereen open te houden.
We delen mensen zo graag in hokjes in
Dat verwijt van krampachtigheid krijg je trouwens ook te horen over andere vooroordelen. Over verschillen in seksuele geaardheid, in huidskleur, in taal, in inkomen, in leeftijd. We delen mensen zo graag in hokjes in. Terwijl elke mens uniek is toch? Om scheve toestanden recht te trekken, is bewuste aandacht vandaag erg nodig. Zoiets gaat immers zelden vanzelf.
Ook de grote godsdiensten kunnen op dat vlak nog een lesje leren. Al te graag herleiden zij mannen en vrouwen tot stereotypen. En tegelijk heeft elke godsdienst sterke voorbeelden van mannen en vrouwen die ingaan tegen de algemene verwachtingen en door hun eigen, unieke inbreng de samenleving rijker maken. Denk maar aan Catharina van Siena en Jeanne Devos, om twee heel uiteenlopende voorbeelden te noemen.
Mensen die de kans krijgen om het beste in zichzelf naar boven te halen, zijn een grote meerwaarde voor ons allemaal. Laten we kinderen dus niet vastleggen op roze barbies en donkergrijze monstertrucks. En laten we vooral niet bang zijn om af en toe te beseffen dat we allemaal kind van onze tijd zijn en dus ingebakken vooroordelen hebben. Want een vooroordeel dat niet benoemd wordt, is pas echt gevaarlijk.