Mark Van de Voorde: ‘In een samenleving waar alles moet opbrengen, brengen vrijwilligers een andere boodschap’

De gulle hand, niet de onzichtbare

De samenleving verkruimelt zonder een krachtig verenigingsleven. De samenleving is meer dan de bundeling van alle particuliere belangen. De 18de-eeuwse Schotse economische filosoof Adam Smith had het wel over ‘de onzichtbare hand’ die alle persoonlijke belangen samenbrengt tot één gemeenschappelijk algemeen belang.

Smith ging ervan uit dat als mensen hun eigenbelang nastreven, het gemeenschappelijke belang vanzelf wordt bereikt (alsof een onzichtbare hand de privébelangen samen veegt). Of om het met een volkse uitdrukking te zeggen, als iedereen voor zijn eigen deur veegt, is de straat schoon. Spreukenbedenker C. Timperman maakte daarvan: “Als iedereen voor zijn eigen deur veegt, vliegt het stof in de ogen van de daklozen.”

Solidariteit is nooit het resultaat van het opgetelde egoïsme. Solidariteit is het resultaat van wat we belanghebbend voor onszelf en de onzen doen én van wat we belangeloos voor anderen doen. De hand die de particuliere belangen samenbrengt is de gulle hand van de belangeloosheid.

Creatieve weerbaarheid

Bovenal zijn vrijwilligers mensen die gedreven zijn door de grote waarden van menselijkheid. Precies omdat mensen met waarden naar de samenleving en haar vraagstukken kijken door de waardebril, ontdekken ze de nieuwe noden en zoeken ze voor die nieuwe noden oplossingen. Waarden maken creatief. Weerbaarheid met initiatief.

Deze creatieve weerbaarheid is begrijpelijkerwijze het meest zichtbaar in het vrijwilligerswerk. In het vrijwilligerswerk gaan mensen spontaan samen zitten om samen de zaken in handen nemen. Ze weten dat de markt uiteindelijk geen menselijkheid levert, ook al willen reclamespots ons wijsmaken dat geluk uit een potje komt. Mensen weten maar al te goed dat naastenliefde niet te koop is.

Ze verwachten bovendien ook helemaal niet dat de overheid alles zal doen in hun plaats. Want ze weten dat een samenleving die alle verantwoordelijkheid op de staat afschuift, een samenleving wordt die niets anders is dan de som van individualisten die naast elkaar leven en alleen met hun eigen geluk bezig zijn. Maar zonder erkenning van de overheid, die ook moet blijken uit voldoende financiële ondersteuning, kunnen zij hun werk niet doen.

Geluk delen, angst wegnemen

Dat werk van het sociaal-culturele werk is niets anders dan de individuele ervaringen van engagement en creativiteit, van zelfontwikkeling en ontspanning delen met anderen. In het verenigingsleven vinden ze steun en ervaren ze dat ze met hun vragen en zorgen niet alleen zijn. Mensen willen geluk delen, en daarom willen ze bij ongeluk elkaar bijstaan en wegen zoeken om het welzijn te versterken.

Deze menselijke nabijheid komt tot uiting in verantwoordelijke betrokkenheid voor elkaar en voor de gemeenschappelijke zaak. Dat kan veel angst, onveiligheid en onzekerheid wegnemen bij mensen. De hedendaagse cultuur van de angst vindt haar oorsprong in het onmachtsgevoel van de burger, namelijk in het gevoel dat hij geen greep meer heeft op zijn omgeving en op zijn eigen leven.

Daarom zouden de sociaal-culturele organisaties niet minder maar meer steun van de overheid mogen krijgen. Immers, zij versterken de verantwoordelijkheid van de burger en lichten zijn angst. Dan komt de zelfzekerheid weer en krijgt de mens weer grip op zijn leven en het samenleven. Dan neemt ook zijn vertrouwen toe: in het leven, in de medemensen en in de overheid. Precies daar ligt ook de kracht van het vrijwilligerswerk.

Een van de belangrijkste indicatoren voor het maatschappelijke geluk is de graad van vertrouwen in anderen, in instellingen en in de toekomst. Vrijwilligers tonen: vertrouwen kan. Immers, zij verijdelen dat mensen zich uit de samenleving (en de toekomst) terugtrekken of zich verweesd voelen in de geatomiseerde samenleving van vandaag. Onderzoek wijst uit dat leden van verenigingen veel meer dan anderen vertrouwen hebben in de medemens en de samenleving, zelfs in de overheid.

De menselijke maat

Het sociaal-culturele werk zorgt er ook voor dat in ons streven naar meer rechtvaardigheid de menselijke maat wordt behouden. Vrijwilligers zorgen immers voor nabijheid. Zij realiseren ook iets fundamenteels: solidariteit, namelijk dat mensen hun vrijheid, hun verantwoordelijkheid en hun welzijn het best bereiken in samenwerking met anderen.

Wat mensen voor elkaar doen, is altijd beter gedaan, omdat het nabij is én samen. Door samen solidariteit te realiseren houden we onze individuele vragen binnen het algemeen belang, houden we de samenleving bij elkaar.

Vrijwilligers zorgen echter niet alleen voor iets fundamenteels, namelijk nabijheid. Vrijwilligers realiseren niet alleen iets fundamenteels, namelijk solidariteit. Vrijwilligers dragen ook iets fundamenteels uit, namelijk zingeving.

Zonder zorgzaamheid jegens elkaar had de mensheid de natuur nooit overleefd. En daarom is zorgen voor elkaar meer dan een instinct. Zorgen voor elkaar geeft zin aan ons leven. Vrijwilligers hebben een zinvol bestaan en dragen een zinvol leven uit, want ze leven uit waarden en maken daarom het leven waardevol.

Daar had de Vlaamse regering wel meer aandacht kunnen voor hebben.