Kolet Janssen: ‘Aan wie zijn we in feite onderdanig?’
Als tijdens een christelijke mis in een lezing van Paulus op tv gezegd wordt dat vrouwen onderdanig moeten zijn aan hun mannen, is Vlaanderen te klein. Maar aan wie zijn we in feite onderdanig?
Een gelovige mens zou er zowaar vrolijk van worden: dat een lezing uit het Nieuwe Testament nog eens het onderwerp van discussie in de media wordt. Als katholiek kun je daar tegenwoordig alleen nog van dromen. Maar niets is wat het lijkt: de rel rond de vrouwonvriendelijke uitspraak van Paulus wordt ogenblikkelijk ingeschakeld om de discussie rond de plaats van levensbeschouwingen binnen de openbare omroep aan te kaarten.
De uitkomst daarvan ligt al van tevoren vast: schop gelovigen van allerlei slag terug in hun kerk of moskee en laat ze niet loslopen in het publieke debat. Hoe minder je ze ziet en hoort, hoe beter, zo lijkt het wel. Maar is dat wel zo? Voor alle duidelijkheid, ik ben geen fan van onderdanigheid van vrouwen aan mannen. Ik ben bovendien allergisch aan uitspraken als: ‘Je moet die tekst anders lezen of in zijn context begrijpen.’ Dat kan allemaal wel waar zijn, maar je kunt niet vermijden dat zo’n Paulustekst raar overkomt en mensen in de gordijnen jaagt. Het toont aan dat zelfs een verstandige en bevlogen man als Paulus kind was van zijn tijd en lang niet altijd in staat was om de heersende vooroordelen te overstijgen. En dat brengt ons meteen bij de kern van de zaak.
Want wij zijn natuurlijk allemaal in datzelfde bedje ziek. Ook wij kunnen slechts met veel moeite en op uitzonderlijke topmomenten uitstijgen boven de waan van onze tijd. We zijn oprecht moreel verontwaardigd bij het leed van de Rohingya’s, maar gaan in eigen land zelf niet altijd fraai om met mensen die op een of andere manier ‘anders’ zijn. Om maar iets te noemen. Moreel verontwaardigd zijn is soms heel goedkoop en niet meer dan een uiting van politiek correct denken. Het is heel moeilijk te voorspellen op welke gebieden de toekomstige generaties met afgrijzen naar onze tijd zullen kijken. Hadden die gezinnen meer dan één vervuilende auto? Waarom kochten ze zoveel apparaten, konden ze niet samen delen? Wisten ze dan niet dat zo’n goedkoop T-shirt, kippenboutje (of vul maar aan) alleen kon door zware uitbuiting of milieuvervuiling? Misschien iets in die zin.
In de heilige teksten van alle grote godsdiensten en levensovertuigingen staan soms inderdaad rare dingen. Dingen die ons bewust maken van de menselijke beperktheid en die je dus zeker niet letterlijk moet gaan toepassen in onze tijd. Maar tegelijk staan er ook tal van opmerkelijke uitspraken in. Bijvoorbeeld: De waarheid zal je bevrijden. Als je op de linkerwang geslagen wordt, keer je rechterwang toe. In het huis van God zijn veel kamers. Vele eersten worden de laatsten, vele laatsten de eersten. Om er maar enkele aan te halen. En mijn favoriet: De mens is er niet voor sabat, maar de sabbat is er voor de mens.. Die kun je op heel wat zeer hedendaagse regelneverij toepassen.
Ook die uitspraken uit de Bijbel komen ons misschien niet zo goed uit, omdat ze de vinger op een paar zere wonden uit onze tijd leggen. Omdat ze door de eeuwen heen waarden blijven verdedigen die in de verdrukking dreigen te geraken, zoals barmhartigheid, geduld, vergevingsgezindheid of deemoed. Voor sommige problemen, zowel in de maatschappij als in een mensenleven, vormen die waarden nochtans een heel goede aanpak. En precies daarom zou het meer dan jammer zijn om heilige teksten te verbannen naar kerken, moskeeën en tempels. Wie alleen onderdanig is aan de gangbare normen en gedachten, verliest altijd andere belangrijke waarden uit het oog. We worden in onze tijd met veel snelle veranderingen geconfronteerd, die vragen om een antwoord en richtlijnen. Het levenseindedebat, de screeningstechnieken rond het beginnende leven, migratie, armoede, klimaatopwarming, burn outs en stress. Met mensenrechten alleen raken we er lang niet altijd uit.
Alle hulp uit de grote tradities is dan zeker welkom: hoe gaan we om met wie extra kwetsbaar is op welk gebied dan ook? Waarop baseren we onze solidariteit en hoe ver gaat die? Zelfbeschikking bijvoorbeeld is een prima uitgangspunt, maar kan in specifieke situaties ook verworden tot een heel onbarmhartige houding van ‘elk voor zich’. Heilige teksten kunnen ons ook dan waarheden voorhouden die we misschien liever niet willen horen, maar die wel onmisbaar zijn voor een echt menselijke samenleving. En juist daarom mogen ze niet uit het openbare leven verdwijnen.
Heb je vijanden lief, is ook een uitspraak van Jezus. Heel toepasselijk in deze discussie. Maar ook de veelbesproken Paulus levert nog een zinvolle bijdrage. Na een hevige discussie in zijn brief aan de Romeinen over wat je wel of niet mag eten als goede gelovige, en hoe je moet omgaan met mensen die dat anders bekijken dan jij, zegt hij: Wie alles eet, wil God eren en dankt God voor zijn voedsel. Wie iets niet wil eten, laat het staan om God te eren en ook hij dankt God. Laten we elkaar daarom niet langer veroordelen, maar geef uw broeder en zuster geen aanstoot en erger hen niet. Laten we streven naar wat de vrede bevordert en naar wat opbouwend is voor elkaar. Sommige woorden uit heilige teksten zijn nog steeds een bron van wijsheid.