Herman Wouters: ‘Overmatig gebruik van psychofarmaca bij personen met een verstandelijke handicap’

Mama Odette stuurde onlangs vanuit Rwanda een foto van haar dochter Odette: “Elle n’a plus de morale.” Ik leerde hen kennen via de zendingen als vrijwilliger met Artsen zonder Vakantie in Burundi. Odette heeft een licht verstandelijke handicap en liep school in Bujumbura. Tijdens de rellen vluchtten ze naar Rwanda. Ze proberen daar nu te overleven.

Op de foto ziet Odette er bedrukt uit. Vorig jaar is men begonnen met psychofarmaca voor te schrijven vanuit de veronderstelling dat ze een depressie had. Nadien ontdekte men dat ze suikerziekte had. Ik bel de mama om te horen wat de problemen nu zijn. Het gaat over hoofdpijn. Mama Odette vertelt me dat haar dochter medicatie voor de suikerziekte krijgt en ook nog dagelijks Risperdal en Haldol neemt. Mogelijk ook voor die suikerziekte, dacht ze. Uit navraag bleek dat ze met de Risperdal al enkele maanden vroeger was gestart, omdat Odette regelmatig boos werd. Haldol is er later bijgevoegd. Haldol en Risperdal zijn antipsychotica, medicatie die wordt voorgeschreven voor mensen die wanen, dwanggedachten of tics hebben, niet omdat ze regelmatig boos worden.

Offlabel gebruik

Veel personen met een verstandelijke handicap krijgen dit soort psychofarmaca toegediend omwille van allerhande storend gedrag, zonder dat er voor hen een echt psychiatrische diagnose werd gesteld. Zo neemt een grote groep mensen antipsychotische medicatie zonder dat ze wanen of dwanggedachten hebben. Dit is ondertussen een wereldwijd fenomeen. Men noemt dit offlabel gebruik: medicatie voorschrijven die niet geregistreerd is als geneesmiddel voor de betreffende klacht.

Uit onderzoek in verschillende landen blijkt dat er vooral bij personen met een meer ernstige verstandelijke handicap en bij personen die niet zo goed kunnen communiceren een overmatig en een onaangepast gebruik is van psychofarmaca. Dat probleem wordt te weinig onderkend. Studies tonen aan dat adolescenten en volwassenen met een verstandelijke handicap 30 tot 80 procent meer psychofarmaca gebruiken in vergelijking met de gewone bevolking. Dit heeft maar zeer gedeeltelijk te maken met het feit dat ze meer mentale problemen hebben. In verschillende landen – ook in Vlaanderen – maakte men richtlijnen om dit overmatige gebruik aan banden te leggen, maar de effecten daarvan zijn gering.

Psychiatrisch consult

Het is niet zo eenvoudig om zicht te krijgen op de mentale problemen bij een persoon met een verstandelijke handicap, zeker als de persoon in kwestie niet kan communiceren over wat er in zijn of haar binnenste omgaat. Als psychiater of als arts moet je erg goed gevormd zijn om een onderscheid te kunnen maken tussen gedrag dat het gevolg is van de verstandelijke handicap en eventueel gewone fysieke gezondheidsproblemen of het gedrag dat mogelijk kan wijzen op mentale problemen of een psychiatrische stoornis.

Gewoonlijk is probleemgedrag dat niet te hanteren is door de omgeving, de reden voor een psychiatrisch consult. De psychiater heeft dan de ‘in de raadpleging voorziene’ tijd ter beschikking om zich een beeld te vormen. Vaak eisen de mensen die op consult komen dat er dadelijk iets gebeurt en is een psychofarmacon voorschrijven de eenvoudigste optie. Nochtans is er weinig evidentie dat die medicatie inderdaad effectief zal zijn.

Begeleiders in de gehandicaptensector spreken niet over ‘psychofarmaca’ (medicatie die de psyche beïnvloedt), maar over ‘gedragsmedicatie’. Het is het gedrag waarmee men moeilijkheden heeft: de agressie, het zelfverwondend gedrag, het overmatig aandacht zoeken, het voortdurend tegenstribbelen, het onaangepast seksueel gedrag… Men gelooft dat er medicatie bestaat om dit gedrag te verbeteren: een pilletje om de agressie te stoppen, om het tegenstribbelen te verminderen, enzovoort. Ooit hoorde ik een vrouwelijke psychiater op een congres zeggen dat haar man om het even welk gedrag kon doen stoppen – hij was anesthesist.

In de bijsluiter van het psychofarmacon Risperdal staat dat de farmacologische behandeling een integraal onderdeel dient te vormen van een uitgebreider behandelingsprogramma, inclusief psychosociale en educatieve interventie. Bij veel personen zijn deze andere behandelingsmethoden veel effectiever dan de medicatie. De sector moet daarin nog leren ‘geloven’. Hierop inzetten zal het gebruik van de psychofarmaca verminderen. Ze zullen nog alleen ingezet worden wanneer ze echt een bijdrage kunnen leveren.

Bron: De Morgen

https://www.demorgen.be/meningen/overmatig-gebruik-van-psychofarmaca-bij-personen-met-een-verstandelijke-handicap~b48157dc/