Alexander Simoen: ‘Nog 3000 jaar zwijgen’
Bij de start van het wereldkampioenschap haalde FIFA-baas Gianni Infantino stevig uit naar Europese critici van de WK-organisatie in Qatar. Onder het motto, ‘de aanval is de beste verdediging’, verweet hij de criticasters hypocriet te zijn en raadde hij Europese mensenrechtenactivisten aan om eerst nog 3000 jaar lang hun excuses aan te bieden voor de historische verantwoordelijkheden van Europa alvorens de mond te openen. In de stijl van o.a. zijn goede vriend Vladimir Putin en bijvoorbeeld Donald Trump maakt hij gebruik van eerder doorzichtige retorische trucjes om de aandacht af te leiden van wat er zich de laatste 12 jaar in Qatar, onder de medeverantwoordelijkheid van de FIFA, heeft afgespeeld.
Volgens Infantino kan men dus best zwijgen. De vraag rijst wat bijvoorbeeld de weeskinderen en weduwen van de vele mannen, die het afgelopen decennium vanuit de armere landen in Azië naar Qatar afreisden en het leven lieten onder de helse werk- en leefomstandigheden, hieraan zouden hebben.
De moeilijkheden die de onderzoeksjournalisten van o.a. The Guardian ondervonden om gegevens te verzamelen bij de overheden in hun thuisland, laten vermoeden dat deze niet bepaald voor hun burgers zullen opkomen. Er zijn waarschijnlijk andere belangen die zwaarder doorwegen. Ook de FIFA zelf heeft in deze periode nagelaten om effectieve veranderingen af te dwingen, ze hadden daartoe nochtans grotere drukkingsmiddelen voorhanden dan wie ook.
De werking van het Kafala-systeem, een juridisch systeem dat sinds 2020 officieel is afgeschaft, maar in de praktijk nog steeds gehanteerd wordt, en de manier waarop dit systeem slachtoffers is blijven maken, is intussen jarenlang diepgaand en uitgebreid gedocumenteerd.
Van de erbarmelijke leefomstandigheden (bv. tijdens de corona-epidemie), over de valse voorwendsels waarmee mensen als gastarbeiders naar Qatar gelokt werden, de lange werkdagen zonder aangepast materiaal voor de extreme hitte en het afnemen van de paspoorten om te voorkomen dat mensen zouden kunnen ontsnappen aan de vaak mensonterende toestanden. We zijn ondertussen collectief op de hoogte van de wantoestanden die zich in Qatar hebben voorgedaan.
‘De hominis dignitate’: een rede voor de menselijke waardigheid
Inderdaad, het is grotendeels dankzij de inzet van bijvoorbeeld Duitse en Britse media of in het Westen opgerichte mensenrechtenorganisaties dat deze situaties aan het licht werden gebracht. Het was ook in Europa dat Pico della Mirandola, een Florentijnse filosoof en één van de grondleggers van de Italiaanse Renaissance, in de tweede helft van de 15e eeuw mee een belangrijke eerste aanzet gaf voor wat later zou uitgroeien tot het mensenrechtendiscours.
In ‘De hominis dignitate’ (1486), een rede over de menselijke waardigheid, bezingt hij de geestelijke en intellectuele capaciteit van het ‘mirakel’ dat van de mens een vrij en soeverein wezen maakt. Hij roemt de mens om zijn capaciteiten om vorm te geven aan hun eigen leven, als architect van zijn eigen bestemming. Pico kende, naast verschillende Europese talen, ook het Arabisch, het Hebreeuws en de Assyrische taal en belangrijke culturele grondteksten uit die regio. Pico was dus, zeker voor zijn tijd, erg goed op de hoogte van culturele verscheidenheid en de rijkdom die er te vinden valt buiten Europa. Het is net dankzij zijn studies van verschillende culturele en filosofische stromingen dat Pico ertoe kwam te stellen dat de waardigheid van de mens universeel is.
Infantino roept de Europeanen op tot een groter respect voor de culturele eigenheid van andere volkeren. Vraag is om welke cultuur het dan gaat. Eigenbelang, winstbejag, machtswellust en de zoektocht naar persoonlijke glorie ten koste van anderen, zijn overal en altijd terug te vinden en hebben niets met culturele eigenheid te maken.
Laat nu net dat het probleem zijn dat zich stelt bij dit WK voetbal. De FIFA, ondersteund door dik betaalde communicatiegoeroe’ s, spant zich al 12 jaar lang in om een bepaald narratief de wereld in te sturen. Het luidt dan dat het WK een verbetering brengt in de omstandigheden waarin gastarbeiders moeten leven en werken. Op sommige momenten, vooral sinds 2019, zijn er effectief (kleine) stappen vooruit gezet in de controle en regulering hierrond. Vaak wordt er ook een vergelijkend perspectief ten aanzien van de andere landen in de regio gehanteerd.
Relativering naar tijd en ruimte dus. Wat Pico ons echter leert is dat de waardigheid van de mens, die aan de grondslag ligt van de latere institutionalisering van de mensenrechten, een universele waarde heeft. De waardigheid van de mens, van elke concrete mens, is niet iets waarover je retorische onderhandelingen kan voeren.
Misschien heeft Europa, ondanks haar vele historische en hedendaagse tekortkomingen, toch recht van spreken, al was het maar als één van de te horen stemmen. Socrates, die zo’n 2.500 jaar geleden ook leefde in een tijd van retorische commerçanten, toonde aan dat het stellen van de juiste vragen tot vijandigheid leidt van hen die zich hiermee geen uitweg weten. Wat was het jammer geweest als Socrates had gezwegen omwille wat anderen vóór hem hadden gedaan, we hadden het zonder zijn ‘vragen’ moeten doen!
Bron: De Wereld Morgen