Het statuut van religie in de samenleving wordt steeds penibeler. Deze neerwaartse trend van het gepercipieerde belang van religie wordt reeds in vele termen samengevat: ontkerkelijking, secularisering, laïciteit. Ook in België wordt een dergelijke evolutie vastgesteld. Niet alleen op juridisch en politiek niveau, ook op het brede maatschappelijke niveau ziet het ernaar uit dat religie moet worden teruggedrongen tot de privésfeer, weg van de publieke ruimte. Vanuit bepaalde hoeken is er argwaan ten opzichte van het idee van vrijheid van godsdienst zoals het (apart) is opgenomen in de Belgische Grondwet. Ook in het onderwijs komt religie in het gedrang. Steeds vaker gaan er stemmen op voor het schrappen van de godsdienstles.

Tegelijkertijd is er een nood aan zingeving. Het belang van religie voor de samenleving, moet weer benadrukt worden. Om deze problematiek in kaart te brengen en potentiële oplossingen aan te reiken, wordt een studiedag georganiseerd met drie keynote speakers die de situatie analyseren en alternatieve oplossingen voorstellen.

Onze sprekers

Jogchum Vrielink is professor aan faculteit rechten aan de Université de Saint-Louis in Brussel.

Het ‘neutraliseren’ van de godsdienstvrijheid

De wijze waarop de godsdienstvrijheid en de ‘neutraliteit’ van de staat traditioneel werden opgevat in België ligt sterk onder vuur; vandaag ogenschijnlijk meer dan ooit.

Inzake neutraliteit is er vanuit bepaalde groepen en actoren veel druk om – vooral door middel van grondwetswijzingen – te komen tot een (constitutionele) opvatting daarvan die zogezegd aansluit bij de Franse opvatting van laïcité. Het lijkt het in bewuste initiatieven echter (nog) verder te gaan dan die Franse opvatting: aan het begrip laïcité wordt een invulling gegeven die erop neerkomt dat religie zoveel mogelijk uit het openbare leven geduwd moet worden.

Samenhangend daarmee zijn er eindeloze discussies over bestaansrecht van allerlei zaken die worden gezien of ge(re)presenteerd als religieuze ‘excepties’ of ‘voorrechten’. Gedacht kan worden aan uitzonderingen voor geloofsgemeenschappen in de discriminatiewetgeving, of aan het verbod op onverdoofde rituele slacht, discussies over (jongens)besnijdenis en aan levensbeschouwelijke gewetensbezwaren van artsen inzake bepaalde medische ingrepen. Zelfs de godsdienstvrijheid als (afzonderlijk) recht zelf wordt in toenemende mate in vraag gesteld.

In zijn lezing zal prof. Vrielink een aantal van deze kwesties – in hun ruimere context – analyseren. Dit mede om te achterhalen waar deze ontwikkeling in onze hedendaagse samenleving vandaan komt, wat maakt dat het vandaag voet aan de grond lijkt te krijgen en wat de gevaren zijn van die evolutie.

Jelle Creemers heeft onderzoek gedaan naar de verhouding tussen religie en de staat. Hij is professor aan de Evangelische Theologische Faculteit te Leuven.

Geloofsgemeenschappen met argusogen bekeken: een blik op het nieuwe Vlaamse eredienstendecreet

Met het nieuwe eredienstendecreet (Oktober 2021) heeft minister Somers de verhouding tussen geloofsgemeenschappen en overheid in Vlaanderen fundamenteel gewijzigd. De Grondwet staat een principieel positieve vertrouwensrelatie tussen lokale geloofsgemeenschappen en overheid voor. Lokale kerken, moskeeën en synagoges in België kunnen immers erkenning en ondersteuning krijgen van de federale overheid voor de verloning van hun bedienaar en kunnen daarenboven steun krijgen op provinciaal en/of gemeentelijk niveau. Erkenning en steun komen onder voorwaarden, natuurlijk. In het huidige Belgische staatsbestel worden die voorwaarden niet bepaald door de betalende overheden, maar door de regio’s – in casu, de Vlaamse overheid. In het nieuwe eredienstendecreet van de hand van minister Somers zijn de regels daarvoor flink aangescherpt. Een kritische blik op dit decreet laat zien hoe de Vlaamse overheid vertrekt vanuit een groot wantrouwen jegens geloofsgemeenschappen en zo het uitgangspunt van een positieve vertrouwensbasis tussen overheid en geloofsgemeenschappen structureel ondergraaft. Het decreet mondt uit in de oprichting van een heus Vlaams controleorgaan voor geloofsgemeenschappen. De Vlaamse overheid verkiest dus om niet te investeren in de structurele ondersteuning van geloofsgemeenschappen, maar in hun controle. Deze lezing geeft uitleg bij deze ontwikkeling en haar achtergrond en stelt kritische vragen naar het doel en de toekomstige toepassing ervan.

Mieke Van Hecke is voormalig hoofd van het Katholiek Onderwijs.

Grondwettelijke vrijheden op de schop – onderwijs als pilootcasus?

Het dossier ‘eindtermen’, de inhoud van wat moet onderwezen worden en de vraag of de Vlaamse overheid de grondwettelijke vrijheid van onderwijs teveel beknot is maar het topje van de ijsberg in de politieke aanvallen op de grondwettelijke vrijheden. In om langsom meer domeinen (socio-cultureel werkveld, cultuur, welzijn e.a. wil de overheid bepalen of bepaalt ze reeds wat, wanneer en hoe er moet gewerkt worden, meestal in ruil voor financiële ondersteuning. Vrijheid van onderwijs, vrijheid van vereniging staan onder immense druk. Maar ook andere grondwettelijke vrijheden, zoals vrijheid van godsdienst staan op de helling. Een terechte analyse of paranoia? Mieke Van Hecke begint bij het thema onderwijs, maar kijkt verder naar bredere maatschappelijke ontwikkelingen.

Praktisch

Timing

13.30 uur: onthaal

14.00 uur: start studienamiddag

17.00 uur: receptie

Inschrijven

Deelname gratis, inschrijven verplicht: https://theo.kuleuven.be/nl/studiedag-vrijheid-van-religie-onder-druk

Indien u zich inschrijft, rekenen we op uw aanwezigheid. Indien u ingeschreven bent, maar toch niet meer kan komen, gelieve dit te melden op het adres info@logia.be.