Jan Wouters & Thomas Van Poecke: ‘Hoeder mensenrechten zit in nooit geziene crisis’

De bar slechte relatie met Rusland stort de Raad van Europa in een crisis. De hoeder van de mensenrechten kan zijn financiering veiligstellen en Rusland aan boord houden, of vasthouden aan zijn fundamentele waarden en Rusland steun ontzeggen zolang het de mensrechten schendt. Een catch 22.

Het wordt vaak vergeten, maar de EU is niet de enige regionale organisatie in Europa. De mensenrechten op Europees niveau worden in de eerste plaats gewaarborgd door de Raad van Europa, opgericht in 1949 door tien West-Europese staten, waaronder België. De Raad van Europa nam op 4 november 1950 het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) aan. Dat is uitgegroeid tot het effectiefste mensenrechteninstrument in Europa, en wellicht in de wereld. Na de val van de Muur in 1989 breidde het lidmaatschap van de Raad sterk uit, zodat de organisatie vandaag met 47 lidstaten het hele Europese continent bestrijkt (met uitzondering van Wit-Rusland). In tegenstelling tot voor de EU, is Rusland sinds 1996 lid van de Raad van Europa. Het is dat land dat vandaag de organisatie in crisis stort.

Nadat Rusland in het voorjaar van 2014 de Krim binnenviel en annexeerde, schorste de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa het stemrecht van de Russische delegatie op. De Vergadering benadrukte de rol van het Russische parlement in het goedkeuren van het gebruik van geweld tegen Oekraïne, in het aanpassen van de Russische grondwet om de annexatie mogelijk te maken, in het gebruik van onwaarheden en in het manipuleren van de media om de Russische bevolking voor zich te winnen.

De relatie tussen Rusland en de Raad van Europa verslechterde nadat Rusland in de Joekos-zaak had geweigerd een arrest van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) uit te voeren, dat het land verplichtte de aandeelhouders van de oliemaatschappij te vergoeden voor een onwettige onteigening. Op vraag van een aantal Russische parlementsleden oordeelde het Russische grondwettelijk hof in een advies van 14 juli 2015 dat Rusland de arresten van het EHRM niet ten uitvoer moet leggen als die strijdig zijn met de Russische grondwet. Het Russische parlement en president Vladimir Poetin sprongen vervolgens op de kar door de inhoud van dat advies, dat strijdig is met de internationaalrechtelijke verplichtingen van Rusland, in december van dat jaar in een wet te gieten.

Koele minnaars

Rusland staat jammer genoeg niet alleen. Ook rechtbanken in het Verenigd Koninkrijk leggen bepaalde arresten van het EHRM naast zich neer. En zowel premier David Cameron als zijn opvolgster Theresa May heeft erop gealludeerd uit het EVRM te willen stappen. Nog een brexit. Er is weinig dat de invloed en de effectiviteit van een supranationaal hof meer ondermijnt dan de openlijke verwerping van zijn rechtspraak door nationale regeringen en parlementsleden.

Ondertussen stuurt het Russische parlement al twee jaar geen delegatie naar de Parlementaire Vergadering, en heeft Rusland zijn bijdrage aan de Raad voor 2017 achtergehouden tot het statuut van zijn parlementsleden in de Vergadering volledig wordt hersteld. Ook Turkije is een eerder koele minnaar van de organisatie. Nadat president Tayyip Recep Erdogan in maart van dit jaar had verklaard de doodstraf te willen herinvoeren – wat onverenigbaar is met het lidmaatschap van de Raad van Europa – heeft het land aangegeven niet langer een belangrijke betaler van de organisatie te willen zijn. En omdat de andere lidstaten weigeren hun bijdragen aan te passen aan de inflatie, ziet de organisatie haar budget met 20 procent krimpen.

140 miljoen mensen

De Raad van Europa staat voor een verscheurende keuze. Aan de ene kant kan hij kiezen voor het veiligstellen van zijn financiering door Rusland aan boord te houden, niettegenstaande de schendingen van de mensenrechten en van het internationaal recht door Moskou. Zowel premier David Cameron als zijn opvolgster Theresa May heeft erop gealludeerd uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens te willen stappen

De Noor Thorbjørn Jagland, de secretaris-generaal van de Raad, beklemtoont dat Rusland de organisatie anders volledig verlaat, wat 140 miljoen Russen zonder Europese mensenrechtenbescherming doet vallen. En Rusland wil niet per se weg uit de Raad. Aan de andere kant kan de Raad van Europa ervoor kiezen consequent op te komen voor zijn fundamentele waarden en geloofwaardigheid. Hij kan Rusland duidelijk maken dat het niet op steun hoeft te rekenen, zolang het de schendingen van het internationaal (mensen)recht in Oekraïne geen halt toeroept.

Damned if it does, and damned if it doesn’t? In beide gevallen dreigt één grote verliezer: de Raad van Europa. Hopelijk kan een diplomatieke oplossing gevonden worden in de aanloop naar de volgende top van de Raad in 2018.

Bron: De Tijd, 22 december 2017