Mark Van de Voorde: ‘Angela Merkel krabt aan ons geweten’

‘Wir schaffen das.’ Velen nemen Angela Merkel haar beroemde uitspraak in het vluchtelingendrama kwalijk. Nochtans was ze geen uitnodiging om de poorten van het land en van Europa open te zetten. Merkel wilde gewoon dat de zakelijke en pragmatische aanpak van de vluchtelingenstroom samenging met solidariteit, menselijkheid en naastenliefde.

De Duitse bondskanselier weet waarover ze het heeft. Na de val van de Muur heeft ze ervaren wat een politiek van gastvrijheid kan teweegbrengen. Ook toen zeiden velen dat de eenmaking van Duitsland het hele land in rampspoed zou storten. Maar Duitsland schaffte das!

Als het is gelukt om 16 miljoen Duitsers en een economisch kaduuk land op te nemen in een republiek van 65 miljoen burgers, waarom zou het dan niet lukken om een tot anderhalf miljoen vluchtelingen op te vangen in een continent van 500 miljoen mensen?

Voor Merkel was het bovenal een kwestie van plicht. Als belijdend protestant is plichtsvervulling een drijfveer van haar ethiek. En om je plicht te kunnen vervullen, moet je pragmatisch kunnen zijn. Dat de domineesdochter pragmatisch kan zijn, heeft ze ook bewezen. Om haar land uit de crisis te tillen, meende ze een vrij harde sociaal-economische ­politiek te moeten voeren, waarvan ze beetje bij beetje de teugels kon ­lossen.

In Merkels aanpak van het vluchtelingendrama ging dat plichts­pragmatisme samen met een deugdenidealisme. Ook hier speelt haar afkomst een belangrijke rol. Merkel is een lutherse en geen calvinistische protestant. Terwijl het katholicisme vooral een deugdenethiek hanteert, heeft het calvinisme een plichtsethiek, meende Max Weber. Maar het lutheranisme kent beide en staat zelfs ‘dichter bij Rome dan bij ­Genève’.

Het is die deugdzaamheid van Merkel die velen ongemakkelijk maakt, want ze krabt aan hun geweten. Om het in de taal van Trump te zeggen: Merkel ‘grabs them by their conscience’. Merkel herinnert ons aan een essentieel onderdeel van ons samenleven. Dat zint velen niet.

Hoger doel

Zonder deugdzaamheid van de burger valt een land niet te besturen. Maar deugdzaamheid is een schaars goed geworden bij politici. Veel politiek is zelfs niet meer pragmatisch, gericht op het haalbare om stapsgewijs een hoger doel te bereiken. De enige vraag die soms nog rest is: wat brengt het op (voor de volgende verkiezingen of in populariteit)?

Goed en kwaad worden steeds meer machiavellistisch gedefinieerd in termen van nuttig voor het machtsbehoud. Wat goed is voor de samenleving doet er minder toe. Merkels gedrag staat daar haaks op. Dat stoort menig politicus én menig burger.

Merkel herinnert ons aan wat rechtvaardigheid eigenlijk is. Persoonlijke vrijheid en algemeen welzijn staan daarbij centraal. Ik wil mijn vrijheid behouden, maar dat mag niet koste van anderen.

Rechtvaardigheid is de evenwichtsoefening tussen beide. Ideologie en ethiek bepalen het persoonlijk oordeel over wat nu net de vrijheid bevordert en wat het algemeen welzijn. Maar hoe vind je de juiste balans tussen mij en ons?

Machtsbehoud

Om een stabiel evenwicht te krijgen is een derde poot noodzakelijk: deugdzaamheid. Merkel zet die, volgens de Amerikaanse politiek filosoof Michael J. Sandel vergeten maar noodzakelijke, pijler terug onder rechtvaardigheid. Zonder goed ­gedrag van overheid en burger krijgt men geen rechtvaardige samenleving.

De overtuiging dat rechtvaardigheid behalve welzijn en vrijheid ook deugdzaamheid moet omvatten, ligt diep in ons verankerd, schrijft ­Michael Sandel. In een tijd waarin rechten en plichten grotendeels ­bepaald worden door procedures, wetten, reglementen en contracten, lijkt het wel of dat niet meer nodig is.

Koppig

Met haar uitspraak ‘Wir schaffen das’ daagt Merkel ons uit om op dat vlak in eigen ziel te kijken. En dat roept weerstand op.

Alleen al om de vergeten waarde van de deugdzaamheid in de aandacht te brengen, verdient de Duitse bondskanselier het eredoctoraat vandaag dubbel en dik. Ook omdat ze koppig is, het Engelse gezegde indachtig dat faam lucht is en populariteit toeval, rijkdom vervliegt en slechts één ding blijft duren: ­karakter.

Bron: De Standaard