Guido Van Steendam: ‘Hey trut, ja, ik heb het tegen jou trut’
Lisa heeft vorige week op zestienjarige leeftijd een einde gemaakt aan haar leven, omdat ze het niet langer aankon gepest te worden. Haar familie klaagt aan dat ze gepest werd op school. Haar broer Thibaut deed een pakkende oproep op Facebook om pesten een halt toe te roepen. Voor zijn zus is het te laat, net daarom grijpt zijn bericht zo aan.
Scholen voeren al actief acties tegen pesten, zo leren we uit een recente enquête. Maar ze zijn nooit genoeg voorbereid, vinden ze zelf. Hun grootste zorg nu is het cyberpesten. Ze willen dringend meer doen om voorbereid te zijn op de nieuwe media. En eventueel aangepaste regels opstellen. De vraag is of cyberpesten een andere aanpak vergt en waarom.
“HEY TRUT” … “ IK HEB HET TEGEN JOU TRUT”. Het is het begin van een YouTube filmpje over cyberpesten. We zien de typende vingers van een jongen die het gemunt heeft op Mieke. Op een computerscherm kunnen we de rest van de conversatie volgen.
De commentaren bij het filmpje drukken verontwaardiging uit dat pesten nu ook gebeurt via de computer. “Cyberpesten is echt gewoon het LAAGSTE wat er bestaat” zo lezen we “en voor de mensen die het hebben gedaan, ik hoop dat ze ooit eens zo vernederd worden in real life” want daar hebben ze “geen computer … waar ze zich zelf veilig en verborgen achter kunnen houden”.
Geeft dit aan dat scholen zich speciaal zorgen moeten maken om cyberpesten? Wellicht zal het internet speciale aandacht vragen, vooral omdat we het medium en zijn kracht nog niet goed genoeg kunnen inschatten. Maar de kern van het probleem ligt toch elders. Of het nu gaat om het cyberpesten uit het filmpje of om het “real life vernederen” zoals in de commentaar, in beide gevallen gaat het om macht en om goed gebruik van macht.
Plagen
Wie pest, is niet noodzakelijk een ontaarde jongere (of oudere, of collega). Onder vrienden zijn plagerijen vaak schering en inslag. Men vindt zelfs dat plagen zorgt voor een goede sfeer. Dat maakt het niet makkelijk om aan te geven wat er mis is met pesten. Is dat niet gewoon een variante van plagen? Toch blijft het zinvol om het onderscheid tussen pesten en plagen te blijven maken. En het verschil zit niet in het gebruik van de computer, maar in een andere omgang met macht. Bij plagen neemt men een loopje met een ander, maar men wil de ander niet kapot. Bij pesten wordt de andere persoon gewoon genegeerd. Pesters genieten van hun macht en willen de andere echt klein maken. Dat kan brutaal gaan, met fysiek geweld. Of subtiel, met bedreigingen of aanhoudende insinuaties.
Lesje leren
Pesten ligt ook dicht bij vermanen of bestraffen. Pesters moeten eens vernederd worden, schreef iemand als commentaar bij het YouTube filmpje. We zijn geneigd te aanvaarden dat pesters hun straf verdiend hebben. Kwaad met kwaad vergelden. En er nog een schepje bovenop doen, om de pester echt te treffen… en om anderen af te schrikken. Ook hier botsen we op het probleem hoe we macht gebruiken. Gaat het echt om vermanen, om de andere persoon weer verder te helpen? In 2005, op een metro in Zuid-Korea, weigerde een jongedame om de hondenpoep van haar meereizend hondje op te kuisen. Een paar stations verder stapte ze gewoon uit. Maar één van de medereizigers had foto’s gemaakt en op een populaire blog gezet. De foto’s en verhalen werden overal overgenomen. Vrij snel wist men wie de dame was en kwamen er haatcampagnes.
Uiteindelijk werd de dame weggepest uit de universiteit waar ze studeerde. De straf was zelf pesterij geworden.
Nog onwennig
Willen we actief ingaan tegen pestgedrag, dan blijft de belangrijkste opdracht om te leren omgaan met macht die personen kan maken of breken. De goede sfeer van plagen is geen vrijkaart om te pesten. Vermanen en straffen zijn geen synoniemen van vernederen.
De situatie wordt complexer als onbekende, nieuwe elementen meespelen, zoals het internet. Een korte boodschap die men op een eenzame nacht op het internet schrijft, kan even krachtig zijn als een georganiseerde campagne waarbij in verschillende steden tegelijk een pamflet onder elke deur wordt gestopt.
Toch moet men de oorzaak van cyberpesten niet gaan zoeken in de nieuwe media, en een oplossing bestaat niet uit een schoolreglement of regelgeving over de omgang met het internet. Er moet ook geen krampreactie komen tegen elke vorm van plagen, of elke vorm van vermanen en straffen.
Plagen, lachen met anderen, met zichzelf en ook met serieuze dingen zijn kenmerken van een creatieve samenleving. Vermanen, straffen en omgaan met kwaad blijft een onderdeel van maatschappelijke vorming.
Waar het op aankomt, is hoe we omgaan met macht over mensen. Laat ons eerst kritisch kijken hoe volwassenen dat doen in bedrijven, politiek of gevangeniswezen… of in de school, met grapjes en straffen van leraars. Scholen kunnen de concrete omgang met macht en de complexiteit hiervan ook ter sprake brengen in diverse lessen, en dat niet alleen in de geschiedenisles wanneer men het heeft over machthebbers. Als dit gebeurt is de oproep van Thibaut niet in dovemansoren terechtgekomen. Alleen zo kan een open klimaat ontstaan waarbinnen geen plaats is voor pesten.