Hendrik Opdebeeck: ‘Soberheid is de nieuwe deugd’
Treffend hoe de laatste tijd op verschillende fronten leuzen als vrijheid, rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid de lucht in gingen. Het ACW wijst zoals de Indignados op de botsing tussen vrijheid en rechtvaardigheid waardoor een meer verantwoordelijke of duurzame groei zich opdringt. De Open VLD pleit op haar visiedag voor een rechtvaardige vrijheid dankzij verantwoordelijkheid. En een Europees Forum van Gemeenschapseconomie herontdekt op een congres in het Europees parlement haar personalistisch kernprincipe van verantwoordelijk delen als een brug tussen persoonlijke vrijheid en maatschappelijke rechtvaardigheid. Het is duidelijk dat het hier globaal genomen blijkbaar om een soort heruitvinden van de Liberté, Egalité et Fraternité-trits gaat in deze periode tussen het feest van de Arbeid en dat van Rerum Novarum deze week.
Maar betreft het dan louter een geglobaliseerde versie van deze sedert de Verlichting hertaalde stoïcijnse en christelijke waarden? Of zit achter de vorig week alom gehoorde leuzes ‘vrijheid’, ‘rechtvaardigheid’ en ‘verantwoordelijkheid’ toch een niet onbelangrijke sleutel bij het speuren naar oplossingen voor onze crisis? Paul Krugman gaf in Brussel volgende kritiek op de Europese aanpak van onze economische malaise. ‘Hou op met te denken dat jullie zich in het verleden te vrij waanden en dus te veel uitgaven, waardoor jullie nu zo fel moeten besparen. Zet liever alles in op groei en consumptie, niet in het minst voor die werklozen en armen.’ Met andere woorden, zo zou ik Krugman willen repliceren, het Chinese model van groeien en consumeren importeren dus. Of je het nu wil of niet, het (Griekse) drama achter een dergelijk opnieuw hanteren van economische vrijheid, rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid ligt in het feit dat we hierdoor zonder blikken of blozen onze sociaal en ecologisch sputterende gemengde markteconomie opnieuw op het spoor willen zetten. Of hoe we met opnieuw meer van dezelfde (kwantitatieve BBP) groei van de economie inderdaad onder meer het milieu verder de grond gaan inboren.
Wat precies de Indignados, maar nu precies ook het ACW, terecht aanklagen op de vooravond van de komende Rio+20. Of hoe we dus, zoals Alexander De Croo terecht aanstipt, moeten afstappen van een 19de-eeuwse opvatting van vrijheid en een positief begrip van vrijheid kunnen vinden. Die vorm van positieve vrijheid werd de voorbije week niet alleen in woorden maar ook in daden in de verf gezet op het Europees Forum van de Gemeenschapseconomie. Ondernemers die helemaal niet vies zijn van winst kunnen in alle vrijheid vanuit een bezonnen gevoel voor rechtvaardigheid dagelijks hun verantwoordelijkheid opnemen. Systematisch investeren ze een deel van hun bonuswinst in sociale en duurzame projecten. Over de tot vervelens toe gehoorde tegenstelling tussen besparen en groeien heen, ontwaart men bij die ondernemers van de Gemeenschapseconomie opnieuw de stoïcijns-christelijke inspiratie van een soort bewust gekozen soberheid.
Natuurlijk heeft Krugman een punt dat besparen eerder op een niet geliefde drooglegging (austerity) neerkomt. Soberheid (frugality) verwijst echter eerder naar het latijnse woord ‘frux’ of vrucht. Wil men dus zowel economisch, sociaal als ecologisch opnieuw vruchtbare projecten uitwerken, dan blijkt frugality een kostbare sleutel te zijn. Misschien grijp je maar naar deze sleutel bij het oplossen van de crisis wanneer je tevens gefascineerd wordt door een gelijkaardig verlangen naar vrijheid bij de (het) andere: de collega, de werknemer, de arme, de natuur… . Hiervoor ga je meer rechtvaardige structuren opzetten die concrete mensen op het microvlak verder oproepen om hun verantwoordelijkheid op te nemen. Nudges of duwtjes in de rug kunnen hiervoor belangrijk zijn maar op macrovlak zijn we in deze crisistijd dringend toe aan een doorstart van het belang van de Rechten van de Mens. Gelukkig dat daarom initiatieven als het Mayer Fonds en moedige politici een Charter of Universal Responsibilities op de agenda van de komende Rio+20 proberen te zetten. Zowel rechten als verantwoordelijkheden van de mens zijn nodig wil die mens zijn vrijheid ten volle realiseren.