Mark Van de Voorde: ‘De encycliek van Franciscus zou wel eens de Rerum Novarum van de ecologie kunnen worden’
De Amerikaanse populaire krant USA Today plaatste het nieuws van de uitgelekte milieu-encycliek op de voorpagina en kopte erboven dat “met één pennentrek de paus het klimaatdebat zou kunnen veranderen”. De katholieke conservatieve presidentskandidaat Rick Santorum zal het niet graag hebben gelezen. Hij had onlangs Franciscus nog aangeraden om zich niet over klimaat en milieu uit te spreken, maar zich te beperken tot geloof en zeden.
Voor paus Franciscus behoort evenwel de zorg voor de schepping tot de zeden. Zoals in 1891 voor paus Leo XIII het sociale vraagstuk ook tot de zeden behoorde en hij daarom met de encycliek Rerum Novarum de basis legde van de sociale leer van de kerk. Ook toen wilden conservatieve katholieken de paus bewegen om zich enkel met ‘geloof en zeden’ bezig te houden, wat begrepen moest worden als: blijf met je tengels van de sociale verhoudingen af.
De encycliek Laudato si van Franciscus zou wel eens de Rerum Novarum van de ecologie kunnen worden. We zullen alvast de nieuwe encycliek moeten inschrijven in de reeks van de sociale encyclieken. Voor paus Franciscus zijn immers ecologie en economie aan elkaar geklonken. Hij is ervan overtuigd dat de schade aan het milieu en de klimaatproblematiek grotendeels te maken hebben met onze consumptiesamenleving. De cultuur van de verspilling heeft geleid tot een verkwanseling van de natuur.
Hadden vorige pausen al in encyclieken de band gemaakt tussen het sociale vraagstuk en het ontwikkelingsvraagstuk, de huidige paus voegt er de derde component onlosmakelijk aan toe: het klimaatvraagstuk. De “duurzame omgang met de schepping” is geen volledig nieuw kerkelijk thema. Milieu is zowel in de oecumenische beweging als in de roomse kerk al decennia een bezorgdheid en vorige pausen hadden aan het vraagstuk al paragrafen gewijd. Benedictus XVI liet ecologisch bewust de daken van het Vaticaan van zonnepanelen voorzien.
Maar een volledige encycliek over het milieu is nieuw. De invloed kan “of a huge impact” zijn, dixit USA Today, omdat de paus in zijn schrijven uitgaat van een “integrale ecologie”. Ecologie is geen afzonderlijke issue, ze is deel van het sociale vraagstuk waarin het economische, het ecologische en het sociale samen moeten worden bekeken.
De bescherming van het milieu – om het met de woorden van de Bijbel te zeggen: “het beheren en bewaren van de schepping” – is allesomvattend. Je kunt voor paus Franciscus niet milieubewust zijn én asociaal, je kunt niet opkomen voor het klimaat én de vluchtelingen negeren. Zorg voor de mens en respect voor de natuur gaan hand in hand en zijn voor de paus de basis van een authentieke ontwikkeling. Om dat te bereiken zijn er wereldwijd bindende regelgevingen nodig.
Wat Leo XIII voor de sociale verhoudingen voorschreef, doet Franciscus nu voor onze omgang met de aarde: zorg dient zich te vertalen in beleid. Stelde Johannes XXIII dat ontwikkeling de nieuwe naam is van vrede, dan voegt Franciscus daaraan toe dat milieuzorg ook gericht moet zijn op ontwikkeling. Vandaar dat hij het drinkwaterprobleem in de wereld zowel ecologisch benadert als sociaal.
Gavin Schmidt, klimatoloog bij de NASA, meent dat “de pauselijke encycliek een grotere impact zal hebben dan de onderhandelingen van Parijs”, de 21ste VN-conferentie over klimaatverandering in december.