Mark Geleyn: ‘Abortus, kiezen tussen vrijheid of recht op leven’
Sinds 1867 gold in ons land abortus als een ‘misdrijf en vergrijp tegen het gezin en de openbare zeden’. Met de wet van 1990 werd abortus onder bepaalde voorwaarden niet meer bestraft. Die wet kwam indertijd met een wisselmeerderheid tot stand omdat de christendemocraten niet mee stemden. Ook koning Boudewijn had gewetensbezwaren. Om de wet erdoor te krijgen bekrachtigde de ministerraad zelf de wet ‘in naam van het Belgische volk’.
De abortuswet van 1990
Die wet liet abortus toe tijdens de eerste 12 weken zwangerschap als de zwangere vrouw verklaarde dat het om een noodsituatie ging. De arts moest de vrouw inlichten over de risico’s en de alternatieven. Een bedenktijd van 6 dagen werd toen door alle partijen als een evidentie aanzien. Na de 12de week was abortus enkel toegelaten indien de zwangerschap een ‘ernstig gevaar’ inhield voor de vrouw of indien het kind leed aan een ‘uiterst zware kwaal’.
De wet bracht een nieuwe rechtssituatie tot stand. De basisgedachte bleef wel dat met abortus ongeboren leven werd gedood, maar dat er afwegingen moesten gebeuren die relationeel en sociaal zeer delicaat waren, ook al werden die situaties zo nog niet benoemd.
Sindsdien is er veel veranderd. De ideologie van autonomie van het individu gaf de toon aan in het maatschappelijk debat. Voor abortus-actiegroepen was en is abortus een deel van de strijd om ‘meester te blijven over eigen lijf’. Gedaan met consultaties, wachttijden, inspraak van derden of noodsituaties. De deadline moest naar 18 weken, zoals in Zweden. Artsen die bezwaren hadden moesten een collega aanduiden die wel bereid was. Abortus moest een gewone medische ingreep worden, en een recht. Dus moest abortus uit het strafrecht en moesten alle sancties weg.
Het gedrocht van oktober 2018
Met dat eisenpakket drongen liberalen, groenen en socialisten in 2018 erop aan de wet van 1990 ‘aan de tijdgeest aan te passen’. Om van het gezeur van de liberalen af te zijn gaven N-VA en CD&V toe. Zo ontstond een gedrocht van compromis dat in oktober 2018 wet werd. Abortus werd uit het strafrecht gelicht, maar toch bleven sancties behouden. De arts moest zich enkel nog vergewissen van de wil van de vrouw om abortus uit te voeren. Ze moest er alleen een week mee wachten De wet sprong kwistig om met de term ‘medisch’. Door het vervagen van de grens tussen juridisch en medisch kon het eisenpakket voor later al klaargemaakt worden: abortus als louter medische ingreep. Wie zich daar dan tegen verzet, maakt zich strafbaar.
Tenslotte voorzag de wet van 2018 een strafbepaling voor personen ‘die proberen te verhinderen dat een vrouw vrije toegang heeft tot een instelling die zwangerschapsafbrekingen uitvoert’. In België kan elke stofzuigerverkoper 24/7 aanbellen en ons lastig vallen, maar pro-lifers die een foldertje aanreiken aan zwangere vrouwen die een abortus willen, die worden bestraft met gevangenis van 3 maand tot 1 jaar.
Het wetsvoorstel over abortus van november 2019
Amper een jaar later, in november 2019, kwam er een nieuw wetsvoorstel tot stand. Liberalen, socialisten en groenen vonden mekaar rond een voorstel om de termijn op te trekken naar 18 weken, de bedenktijd te herleiden tot 48 uur, abortus volledig sanctievrij te maken en er een medische handeling van te maken.
In Vlaanderen was een ruime meerderheid (N-VA, CD&V, VB) tegen het nieuwe voorstel gekant. In Franstalig België zou enkel de kleine CdH tegen stemmen. Dat maakt dat het wetsvoorstel in het federale parlement kan goedgekeurd worden met ongeveer 90 tegen 60 zetels.
Sinds maanden rolt en botst het abortusdossier samen met de regeringsonderhandelingen, zoals balletjes in een speelautomaat. Momenteel gaat het erom of de christendemocraten tot paarsgroen gaan toetreden en of de abortuspartijen daarvoor bereid zijn het wetsvoorstel te laten vallen. Maar wat VLD-voorzitter aan zijn CD&V-collega ook belooft, hij zal niet kunnen verhinderen dat liberale fundi’s het abortusvoorstel in de herfst tot een stemming in het parlement komt. Dan moeten de christendemocraten kiezen: uit de regering stappen of efkes kwaad worden en aanblijven. Ik denk dat CD&V niet zal doen wat N-VA in het Marrakeshdossier deed.
Maar het belangrijke hier is niet hoe politieke partijen omgaan met hun principes. Wij zijn benieuwd hoe een nieuwe abortuswet er gaat uitzien.
Hoe zou een nieuwe abortuswet eruit zien?
Mogelijk wordt de termijn van 12 weken opgetrokken naar 18. Maar eigenlijk is die grens fake. Zonder sancties wordt abortus de facto mogelijk tot aan de geboorte. Dan is die dam van 12 of 18 weken een ethische fictie. Nu al zijn de bestaande sancties enkel van symbolische aard.
Daarom is het inlassen van ‘psychosociale redenen’ voor het inroepen van abortus een noodlottige formule. Want het gaat dan in de wet niet meer om ‘ernstige gezondheidsproblemen’ maar om relatieproblemen. En die maken 90% van alle noodsituaties voor abortus uit.
De kern van de zaak
Met dit alles wordt zelfs niet geraakt aan de kern van het fenomeen abortus. De partijen spreken over termijnen, gezondheid, keuzevrijheid en autonomie van de vrouw. Het recht op leven van de ongeborene komt amper ter sprake, ook niet bij de partijen die tegen het wetsvoorstel zijn, want zij hebben in 2018 meegestemd voor de keuzevrijheid tot 12 weken. Alleen Marijke Dillen (VB) had het in haar tussenkomst consequent over het recht op leven.
Nochtans, de vraag naar het recht op leven van de ongeborene is de kern van de hele tragische vraagstelling rond abortus. Elke zwangere vrouw beseft waar het om gaat: leven of dood van haar ongeboren kind in functie van haar relatiesituatie. Voor sommigen gaat het om het opruimen van collaterale schade na recreatieve seks, maar dat is een minderheid.
Wanneer aanstaande moeders op consultatie gaan, krijgen ze steeds een echografie van hun ongeboren baby te zien. Bij deze consultaties spreken de artsen ook altijd over baby of kindje. Als zwangere vrouwen een abortus willen, doen de abortusklinieken er alles aan om geen echografie te tonen. Het zou hun ‘business model’ verstoren. De Amerikaanse staat Louisiana verplichtte de abortusklinieken om de echografie van de foetus aan de vrouw die abortus wenst, te tonen. De abortusgigant Planned Parenthood wilde die echografie-toestanden verhinderen, ging in proces, maar trok de klacht in, wetende dat hij geen gelijk ging krijgen.
Als we willen dat er in de komende Belgische abortuswet ook iets positiefs komt, zou het nuttig zijn te voorzien dat zwangere vrouwen de echografie van hun ongeboren kindje kunnen zien, voordat zij een beslissing nemen. Wie kan daar tegen zijn?