Steven Van Hecke: ‘Go East, Europa’

Vijf zinnen had Commissievoorzitter Ursula von der Leyen over voor de landen van de westelijke Balkan in haar State of the Union afgelopen woensdagochtend in Straatsburg. Uiteraard mag zo’n jaarlijkse toespraak voor het Europees Parlement niet lijken op een catalogus van 3 Suisses. Dat was bij haar voorganger Jean-Claude Juncker weleens het geval, en daar kwam terecht kritiek op. Less is more: een goede speech moet in de eerste plaats klemtonen leggen; geen banale opsomming zijn van alle initiatieven die Brussel het komende jaar in petto heeft. Want als alles belangrijk is en er niet echt keuzes worden gemaakt, is natuurlijk alles even onbelangrijk.

Critici kunnen dus opwerpen dat de westelijke Balkan toch minstens de toespraak heeft gehaald. Dat kunnen de Britten niet eens zeggen. En net zoals de brexit duidelijk geen vermelding waard was, viel ook op dat ‘strategische autonomie’ niet werd vermeld. Dat concept was in de voorbije jaren nochtans een van de buzzwords, gelanceerd door de Franse president Emmanuel Macron en intussen te pas maar ook dikwijls te onpas gebruikt. Feitelijk komt het erop neer dat de EU haar mannetje moet kunnen staan zonder in strategische domeinen – zoals energiebevoorrading en cybertechnologie – al te afhankelijk te zijn van andere actoren. Zeker als die er een aparte agenda op nahouden en in tijden van crisis onbetrouwbaar blijken.

Von der Leyen – die per slot van rekening aan het hoofd van een zelfuitgeroepen ‘geopolitieke’ Commissie staat – wil dat de EU haar eigen boontjes kan doppen en vanuit de eigen sterkte, niet vanuit een zwakke positie partnerschappen gaat afsluiten met welgekozen bondgenoten. Dat gaat van de Verenigde Staten over Noord-Afrika tot Turkije. Kwatongen zullen uiteraard beweren dat de EU uitgerekend van die landen en regio’s afhankelijk is op het vlak van defensie respectievelijk migratie. Over hoeveel autonomie spreken we dan eigenlijk? Wat er ook van zij, in dat lijstje werd toch ook de Westelijke Balkan vermeld, naast de landen van het Oostelijk Partnerschap. Als we Von der Leyen mogen geloven, verdienen ze de hoogste prioriteit in de Unie.

Wat dat precies betekent, bleef vaag. Ja, ze kondigde aan dat ze binnenkort de regio bezoekt. De aanleiding is simpel: op 6 oktober vindt in Kranj, een stadje in het noordoosten van Slovenië, een EU-Westelijke Balkantop plaats en von der Leyen wil voordien op het terrein poolshoogte nemen. Voor Ljubljana is de aandacht voor de regio trouwens een speerpunt van het huidige EU-voorzitterschap. En ja, er zal EU-geld in de armlastige regio worden gepompt, zoals dat al eerder gebeurde en zoals er ook al vaccins werden bezorgd. Die financiële steun is trouwens in ons eigen belang, opperde von der Leyen. ‘Een investering in de toekomst van de westelijke Balkan is een investering in de toekomst van de EU.’

Toetredingsmoeheid

Ter plaatse gaan en steun leveren is inderdaad broodnodig. De pro-Europese politici verdienen steun vanuit Brussel, want ze hebben het niet onder de markt. De strijd tegen corruptie, nepotisme en cliëntelisme moet gepaard gaan met een loodzware hervormingsagenda. Daarnaast is een krachtig signaal nodig naar de jongeren, zoals de Commissievoorzitter terecht opmerkte. De regio kreunt onder de gevolgen van de braindrain richting West-Europa. Die hersenvlucht stoppen moet voorkomen dat de landen van de westelijke Balkan verder wegzakken in een negatieve spiraal.

Of dat allemaal voldoende is, valt sterk te betwijfelen. Von der Leyen had het in haar State of the Union niet over een duidelijk perspectief op EU-lidmaatschap, laat staan over een concrete timing. Een echt alternatief voor toetreding is er nochtans niet. De westelijke Balkan vormt nu eenmaal de blinde vlek op de kaart van Europa. Maar in de Unie heerst ‘enlargement fatigue’ en de start van de toetredingsonderhandelingen met Noord-Macedonië en Albanië is nog altijd geblokkeerd vanwege onenigheid onder de huidige lidstaten. De meeste hoofdsteden zijn niet geïnteresseerd.

Het kan nochtans anders. Begin deze week was Angela Merkel te gast in Servië en Albanië, wat wellicht een van haar laatste officiële trips was als Duits bondskanselier. Ze deelde goede en slechte punten uit maar bovenal toonde ze dat de sterkste EU-lidstaat zich voor de regio interesseert.

Von der Leyen heeft woensdag de kans gemist om eveneens haar nek uit te steken. Waar dient zo’n State of the Union anders voor? In de landen van de westelijke Balkan hebben ze alleszins meegeluisterd, met alle ontgoocheling van dien. Ze zijn de holle woorden uit de EU intussen grondig beu. Kan je het hen kwalijk nemen dat ze gewoon verder zakendoen met China, Rusland, Turkije en de Golfstaten? Toch redelijk gênant, zo in de achtertuin van de EU voor een Commissie met geopolitieke ambities.