Jan Rosier, Tim Brys en Ides Nicaise: ‘Een gebrek aan barmhartigheid maakt werknemers ziek’

Verkiezingsoverwinnaar N-VA belooft langdurig zieken dichter op de hielen te gaan zitten. Verliezer Open VLD beloofde dat ook, en nam met de regering-De Croo al de symbolische maatregel dat die mensen 2,5 procent van hun uitkering zullen verliezen als ze weigeren de verplichte vragenlijst in te vullen over een mogelijke terugkeer naar het werk.

Er zijn inderdaad genoeg situaties waarbij werknemers onterecht langdurig ‘ziek’ zijn, zoals mensen die zich ziek melden als wapen in een conflict met hun werkgever of hun collega’s. Dat neemt niet weg dat veel andere mensen ziek zijn omdat ze het zwaar te verduren hebben onder een nietsontziende managementcultuur.

Mensura, de Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk, laat weten dat het aantal werknemers dat kampt met fysieke klachten de afgelopen vijf jaar met 20 procent is toegenomen. Psychische klachten stegen met liefst 80 procent. Geert Van Hootegem, hoogleraar arbeids- en organisatiesociologie en veranderingsmanagement aan de KU Leuven, was niet verbaasd. In De Morgen zei hij: “Ik word heel ambetant van die berichten dat we vandaag een bijna volledige tewerkstelling hebben. En wat dan met die bijna 600.000 mensen van wie velen ziek zijn gemaakt door hun werk?”

Adam Smith

Van kaderleden en veel andere werknemers wordt steeds meer mentale flexibiliteit verwacht. Sommigen krijgen het hard te verduren. Meer dan twintig kaderleden van zandreus Sibelco moeten naar Spanje verhuizen of ze worden ontslagen. Op die manier omgaan met mensen en werk­nemers is giftig voor de samenleving. Als die steeds weer uit hun ‘comfortzone’ moeten worden gehaald – zoals managementprofeten graag bepleiten – dan verliezen ze op den duur alle veerkracht en lonkt de burn-out. Het eindresultaat is dan niet alleen quiet quitting en duizenden thuisblijvers, maar ook een zware druk op gezinnen en de gezondheidszorg.

Ondanks het discours over maatschappelijk verantwoord ondernemen en bedrijfsethiek zijn veel bedrijfsleiders nog altijd vooral geïnteresseerd in het maximaliseren van aandeelhouderswaarde, zo schrijven talloze managementacademici. Het World Economic Forum analyseert de leiderschapscrisis als volgt: “Het gebrek aan waarden in leiderschap heeft waarschijnlijk te maken met het probleem van leiders die alleen maar om hun eigen belangen geven, in plaats van door iets anders gemotiveerd te worden.”

Maar wat zou dat ‘iets anders’ dan kunnen zijn? Adam Smith, de oer­vader van het kapitalisme, argumenteert in het bekende The wealth of nations dat ongebreideld en competitief eigenbelang nastreven tot algemene welvaart zou leiden. Maar hij stelt ook in het eerste hoofdstuk van zijn minder bekende, maar magistrale eerste werk Theory of moral sentiments: “Hoe egoïstisch de mens ook verondersteld mag worden te zijn, het ligt ook duidelijk in zijn aard om geïnteresseerd te zijn in het geluk van anderen en hun geluk zelfs voor zichzelf noodzakelijk te vinden, hoewel hij er niets anders aan ontleent dan het plezier om het te zien.” Als we Smith ernstig nemen, is het noodzakelijk voor ons welzijn om anderen gelukkig te maken. Moeten we het in de management- en in de leiderschapspraktijk daarom niet eens hebben over barmhartigheid?

Dienaar worden

Dat barmhartigheid intrinsiek deel uitmaakt van goed leiderschap werd al duizenden jaren geleden geopperd. Als we teruggrijpen naar de man van Nazareth, die bekendstond om zijn barmhartigheid, dan wordt die profetische boodschap voor het management nog scherper. Zo vertelde hij: “Jullie weten dat de machthebbers misbruik maken van hun macht. Maar onder jullie moet dat totaal anders zijn. Wie van jullie de grootste wil zijn, moet jullie dienaar worden.”

Hij leerde dat echte leiders dienend optreden in plaats van steeds meer offers te vragen. Ze zijn er niet alleen om aandeelhouders gunstig te stemmen, maar ook om rekening te houden met het welzijn van hun werknemers en gezinnen. Er zijn bedrijfsleiders, van vooral kleine en middelgrote ondernemingen, die deze profetische woorden al in de praktijk brengen. Er zijn er zelfs die hun omzet begrenzen omdat het welzijn van hun werknemers hen dierbaar is.

Zou een bedrijfscultuur van barmhartigheid geen revolutionaire managementpraktijk zijn? Hoeveel van de duizenden langdurig zieken zouden niet weer graag aan de slag willen als iedere bedrijfsleider of manager die raad ter harte zou nemen? Hoeveel minder fysieke en psychische klachten zouden werknemers rapporteren? En hoeveel geld zou de sociale zekerheid niet uitsparen? In een samenleving die hunkert naar leefbaarheid, maar die jarenlang mismeesterd is door een neoliberale visie op de werkelijkheid, die bijna uitsluitend wordt gestuurd door economische belangen en waar moraal gebaseerd is op een kosten-batenanalyse, wordt het tijd om barmhartig leiderschap ernstig te nemen.

Bron: De Standaard