Herman Wouters: ‘Mooier dan het Weihnachtsoratorium’

Mede onder invloed van de motivatieleer van de Amerikaanse humanistische psycholoog Maslow (1908-1970) werden in onze westerse wereld de autonomie en de zelfontplooiing de meest belangrijke waarden. Relaties met andere mensen zijn daaraan ondergeschikt. Het lijkt me goed om daar naar aanleiding van de internationale dag van personen met een handicap even bij stil te staan. Zij zijn immers bij uitstek personen die afhankelijk van anderen leven.

Ook Etienne Vermeersch formuleerde enkele jaren geleden een vergelijkbare gedachtegang n.a.v. de discussie over het gratis ter beschikking stellen van de NIPT- test waarmee men tijdens de zwangerschap het Downsyndroom bij iemand kan detecteren. Hoewel mensen met Down ook gelukkig kunnen zijn net zoals kinderen is het – aldus Vermeersch – niet de bestemming van de mens om kind te blijven. Men is geroepen om iemand te worden die in staat is om zich van zijn eigen verstand te bedienen zonder de leiding van een ander. Een persoon die dat stadium niet bereikt, wordt beter niet geboren. In hetzelfde interview vindt Vermeersch het ook schokkend dat iemand wetens en willens een kind met een zware handicap op de wereld zou brengen en dat die persoon dan er voor zou kiezen dat zijn of haar kind nooit Bach zou kunnen horen.

Onderlinge verbondenheid

Volgens mij hebben mensen met een handicap juist omwille van hun beperking en hun sterke afhankelijkheid een andere roeping. Door hun aanwezigheid geven ze ons een unieke kans om te ontdekken dat de onderlinge verbondenheid een grotere waarde heeft dan de persoonlijke autonomie, de zelfbepaling en de cultus van de zelfontplooiing. Het was overigens Gandhi (1869-1948) die zei dat de beste manier om jezelf te vinden, er in bestaat jezelf in dienst te stellen van anderen.

Dat brengt me bij Tim. Enkele jaren geleden kwam Angela, de muziektherapeute van onze voorziening, me vragen of ik een video-opname kon maken van haar muzieksessie met Tim, een volwassene met een diep verstandelijke handicap. Tim kan niet stappen, zit in een soort ligrolstoel omdat zijn rug niet echt stabiel is, hij moet gevoed en verpamperd worden. Hij heeft een ontwikkelingsleeftijd van slechts enkele maanden, kan niet praten en is dus niet in staat om zich van zijn eigen verstand te bedienen zonder de hulp van een ander. De bedoeling was om een evolutiegesprek met zijn mama binnenkort ook met videobeelden te ondersteunen.

Zorg voor elkaar

En dus ging ik met de camera naar het lokaaltje waar Angela samen met Tim bezig was. Ze had een reuzentamboerijn naast zich waarop ze ritmisch sloeg en kraste met haar nagels. Af en toe gaf Tim er ook een slag op. Onmiddellijk was ik onder de indruk van de samenhorigheid tussen Tim en zijn muziektherapeute. Angela begon zachtjes te zingen. Tim zweeg en luisterde bedachtzaam, met zijn hoofd stil, naar de gouden klanken. Angela stopte met zingen en Tim bewoog met zijn hoofd, verwonderd alsof hij wilde zeggen: “Hé, waarom stop je nu; het was zo fijn!”. Dan begon hij zelf stilletjes – wat voor hem enorm bijzonder is – klanken uit te brengen. Er kwamen tonen bij: hij zong! Angela viel in en zong een soort tweede stem, waarmee ze Tim als een engel begeleidde. Het ritme ondersteunde ze met de tamboerijn. Het werd een echt oratorium. Zo wonderlijk als het Weihnachtsoratorium van Bach, dat ik in de kersttijd toen regelmatig had opgezet. Neen, nog mooier…

Door mijn jaren werk bij personen met een diep en ernstig verstandelijke handicap, ben ik ervan overtuigd geraakt dat we gemaakt zijn om dit soort momenten van verbondenheid te ervaren. Daarbij is de ontwikkelingsleeftijd niet van belang. Je moet daarvoor niet kunnen praten of zindelijk zijn. Ook met baby’s kan je deze samenhorigheid creëren.

Het is de individuele opdracht voor elk van ons om dit soort relatie tot stand te brengen in de gesprekken die we hebben en in de activiteiten die we met de anderen doen. De mens is een sociaal wezen. Die betrokkenheid op elkaar en die zorg voor elkaar is wat het betekent om mens te zijn: een hoger goed dan de zelfontplooiing en de autonomie!

Bron: De Wereld Morgen