Hans Duquet: ‘Veel hogeropgeleiden leven met hun hart en verstand in een andere wereld dan een groot deel van de samenleving’

Voorbij het postmodern referentiekader

De weg voor extreemrechts is vrijgemaakt door het postmodern referentiekader. Dat is in onze samenleving de dominante onderlaag. Alles is nu relatief. De vrije zelfbeschikking van het individu is het meest bepalend. Als alles relatief is, wat houdt het individu dan tegen in zijn vrije zelfbeschikking racist te zijn of de gekste dingen te geloven? Als aanspraken op redelijkheid en menslievendheid hun betekenis verliezen als verhulde aanspraken op macht, blijft enkel pure macht over als ordeningsprincipe. Buikgevoel krijgt vrij spel. In de Verenigde Staten kan de Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump ongestraft zijn ‘alternative facts’ blijven verkondigen.

Wat te doen? Essentieel is de herwaardering van een mens- en maatschappijbeeld dat verder gaat dan de vrije zelfbeschikking van het individu: waarheid en onwaarheid, goed en kwaad bestaan. De horizon van het ware en het goede is wel voor niemand geheel scherp zichtbaar. Vandaar de absolute noodzaak van open debat en vrij onderzoek. Maar die horizon is ook niet geheel onzichtbaar. Er is een richting. Laten we die samen blijven zoeken.

Voorbij de blinde vlek rond basisgevoeligheden

Op de postmoderne onderlaag heeft zich voor extreemrechts een vruchtbare bovenlaag ontwikkeld: de blinde vlek van veel hogeropgeleiden. De Amerikaanse professor sociale psychologie Jonathan Haidt vond in onderzoek bij diverse culturen zes universele morele basisgevoeligheden. Drie hebben een culturele dimensie: loyaliteit aan de eigen groep (migratie en integratie), gezag en traditie (onderwijs en veiligheid) en heiligheid (zorg voor kwetsbaar leven en waardering voor zingeving).

Dat veel hogeropgeleiden een blinde vlek hebben voor deze gevoeligheden is de reden voor het succes van extreem rechts. Veel hogeropgeleiden leven met hun hart en verstand in een andere wereld dan een groot deel van de samenleving. De hogeropgeleiden vertegenwoordigen minder dan de helft van de bevolking, maar zijn zeer bepalend in de pers en de media. Ze zijn ook doorslaggevend bij de linkse en traditionele partijen. Dit creëert bij velen een politieke vervreemding waar extreemrechts gretig gebruik van kan maken.

Dat komt momenteel vooral scherp naar voor rond migratie. De migratiedruk raakt diepe gevoeligheden in de samenleving. Het opnemen van grote groepen mensen van vreemde afkomst en met verschillende referentiekaders is niet vanzelfsprekend. Bovendien zorgt migratie voor extra concurrentie voor schaarse zaken zoals huisvesting. Het wordt dus als een bedreiging voor ‘het onze’ ervaren. Daar wordt men niet vrolijk van, maar het is ook niet fout. Het zit diep in onze genen (cfr. Haidt).

De migratie is niet onder controle. Dit is geen perceptie, maar een feit. Neem België als voorbeeld: als asielzoekers het grondgebied betreden, is de kans dat ze mogen blijven ongeveer 9 op de 10. Ze hebben ongeveer 40 procent kans op erkenning. Van de circa 60 procent afgewezen asielzoekers keert slechts een vijfde – dus ongeveer 12 procent van alle aanvragers – terug naar hun land van herkomst. Ondanks alle inspanningen van de afgelopen decennia, blijft dit percentage onveranderd. In de huidige situatie blijkt een effectief terugkeerbeleid nergens haalbaar.

Veel hogeropgeleiden leven met hun hart en verstand in een andere wereld dan een groot deel van de samenleving

Tussen 2015 en 2023 waren er in België gemiddeld circa 22.500 (eerste) asielaanvragen per jaar. Dit resulteert over een periode van tien jaar in ongeveer 200.000 mensen die er via deze weg bijkomen. In sommige delen van de samenleving, zoals huisvesting en onderwijs, is dit sterk voelbaar. Zoals migratie-expert Hein de Haas in Hoe migratie echt werkt schrijft, heeft migratie vooral positieve effecten voor de begunstigden in de samenleving. Dit is bijvoorbeeld te zien in de concentratie van migranten in bepaalde wijken.

Wat te doen? De culturele gevoeligheden moeten serieus worden genomen, te beginnen met migratie. Dit sluit niet uit dat het expliciete uitgangspunt een fundamentele openheid naar migratie moet zijn. Ten eerste kun je het niet maken om je volledig af te sluiten voor het lijden van anderen. Ten tweede is economische migratie noodzakelijk voor het functioneren van onze economie. Dit moet echter onlosmakelijk gepaard gaan met controle over migratie. Het falen van de overheid in deze taak zet via de opkomst van extreemrechts de fundamenten van de samenleving onder druk. Hoewel perfecte controle onmogelijk is, moet deze aanzienlijk beter worden.

Durven leiden

Voor Europa is het EU-migratiepact een goede stap, maar er is meer nodig. De beschuldiging dat men extreemrechts achterna loopt, is onterecht. Er is een reëel probleem met ongecontroleerde migratie. In 1848 schreven Marx en Engels: “Een spook waart door Europa, het spook van het communisme.” Communisme was een slecht antwoord op een reëel sociaal probleem. Het kreeg hier geen voet aan de grond omdat er voldoende krachten waren die binnen het democratische bestel naar oplossingen zochten en deze vonden. Ook zij werden er vaak van beschuldigd de communisten achterna te lopen, wat eveneens onterecht was.

Voor een succesvolle strijd tegen extreemrechts is het noodzakelijk, maar niet voldoende, om het postmoderne referentiekader en de blinde vlek voor morele basisgevoeligheden achter je te laten. Je moet ook durven leiden. Dat betekent zonder angst een positief verhaal brengen, de weg wijzen en steun verwerven. Een aanzienlijk deel van de burgers accepteert dat je problemen benoemt en redelijke, evenwichtige oplossingen voorstelt, zelfs als dit op korte termijn inspanningen vergt. Waarom zijn liberale democratieën anders de succesvolste in het bevorderen van geluk en welvaart voor hun burgers?

Bron: De Morgen

https://www.demorgen.be/meningen/veel-hogeropgeleiden-leven-met-hun-hart-en-verstand-in-een-andere-wereld-dan-een-groot-deel-van-de-samenleving~b48674988/?referrer=https://www.google.com/