Alexis Versele: ‘Gedeeld eigenaarschap is een oplossing voor betaalbaar wonen’

Europa was afgelopen maand vernietigend over het Vlaamse woonbeleid. Te weinig sociale woningen en onvoldoende inspanningen om de kwaliteit van (huur)woningen op te krikken, klonk het. Wat kunnen we doen?

Wonen ligt op het kruispunt van complexe beleidsdomeinen, zoals klimaat- en energiebeleid, duurzaam materiaalgebruik, ruimtelijke ordening en armoedebestrijding. Het zogeheten ‘Upcycling Trust-model’ biedt een innovatieve oplossing door verouderde gebouwen collectief te renoveren tot betaalbare woningen op gronden met gedeeld eigenaarschap, waarbij speculatie en winstgedreven verkoop worden vermeden en circulaire renovatiemethoden worden toegepast.

Het richt zich momenteel op bestaande woonwijken in België, Frankrijk en Ierland. Sociale verdringing, waarbij kwetsbare bewonersgroepen door commerciële marktwerking uit opgewaardeerde wijken worden verdreven, wordt tegengegaan.

Gebouwen in de EU zijn verantwoordelijk voor ongeveer 40 procent van het totale energieverbruik en meer dan 33 procent van de CO₂-uitstoot. In Brussel liggen deze cijfers hoger, met respectievelijk meer dan 70 procent en 59 procent.

In de EU is 75 procent van de gebouwen energetisch inefficiënt, en 97 procent heeft renovatie nodig. Energiearmoede treft gemiddeld 10,6 procent van de EU-bevolking, terwijl dit in Brussel 27 procent betreft en nog aan het stijgen is. De EU-richtlijn inzake de energieprestatie van gebouwen (EPBD) streeft naar een minimale emissiereductie van 60 procent tegen 2030 en zero-emissies tegen 2050.

Brussel

De EU kent jaarlijks een tekort van 165 miljard euro om de renovatiedoelstellingen te behalen. In Brussel ligt het huidige renovatietempo van 0,25 procent per jaar ver onder het vereiste niveau. Bestaande financieringsmodellen bereiken vaak de huiseigenaren niet. Bijna 40 procent beschikt in Brussel niet over de financiële middelen om renovatiewerken te pre-financieren. Minstens 25.000 euro is nodig om energierenovaties uit te voeren.

Community Land Trust (CLT) en Organisme de Foncier Solidaire (OFS) vormen de fundamenten van het Upcycling Trust-model. CLT en OFS zijn organisatiemodellen die betaalbare huisvesting creëren voor mensen met lage inkomens, op bouwgronden die eigendom zijn van de trust. Grond- en gebouweneigendom worden van elkaar gescheiden, waarbij de bewoners eigenaar zijn van enkel de woningen. De grond wordt dus niet meegerekend in de aankoopprijs van de woning.

Community Land Trust Brussel heeft verschillende projecten gerealiseerd, zoals Mariemont–L’Écluse, het eerste bewoonde CLT-project in Europa, met negen energiezuinige woningen in Molenbeek, en Verheyden – Le Nid, een verlaten parochiecentrum in Anderlecht dat werd getransformeerd tot zeven appartementen, een gemeenschapsruimte en een tuin, waarbij bewoners actief betrokken waren bij de ontwikkeling.

Vandaag biedt CLT Brussel huisvesting aan ongeveer 115 gezinnen. In 2024 voltooide CLT Mykolaiv in Gent het eerste CLT-woonproject in

Vlaanderen. Vanaf 2026 start AG Stadsontwikkeling Leuven met de bouw van tien CLT-woningen.

Circulaire economie

Deze projecten in Brussel, Gent en Leuven betreffen allemaal nieuwbouwwoningen. Innovatief aan het Upcycling Trust-model, is het toepassen van het CLT-concept op renovaties. Door hergebruik in te zetten als onderdeel van de circulaire economie, is dit model op materiaaltechnisch niveau duurzamer dan nieuwbouw.

Bij renovatieprojecten wordt de grond waarop het gebouw staat overgedragen aan de CLT, wat financiële middelen vrijmaakt om de renovatie van het pand te financieren. Dit proces voorkomt dat de eigenaar van de woning extra financiële druk ervaart en biedt tegelijk een duurzamere en socialere oplossing.

Het verwerven en behouden van grondpositie is sinds mensenheugenis een fundamentele basis voor huisvesting en ontwikkeling. Sinds de oprichting van België in 1830 worden vastgoed en privébezit beschouwd als belangrijke indicatoren van welvaart en sociaal succes.

Alternatieve benaderingen, zoals gedeeld eigendom, gemeenschappelijk beheer of landtrusts, worden steeds relevanter om kwesties zoals grondschaarste, ongelijkheid en woningnood aan te pakken. Zowel private, publieke als publiek-private huisvestingsactoren hebben baat bij gedeeld grondeigenaarschap, omdat dit grondspeculatie tegenwerkt.

Het zou, alles bijeen, leiden tot een beter woonbeleid in België en Europa.

Bron: De Morgen