Mark Van de Voorde: ‘Politici, acht voor één keer ons algemeen belang hoger dan jullie partijbelang’

De kiezer beslist ten andere ook helemaal niet welke regeringscoalitie er moet komen. De kiezer kiest geen regering, maar een parlement. En dat doet de kiezer ook nog eens op individuele basis. Er bestaat niet zoiets als dé wil van het volk. De kiezer stemt immers individueel voor een partij of een kandidaat.

Het is de optelsom van de individuele stemmen die de parlementaire getalsterkte bepaalt van een partij. Het zou niet de eerste keer zijn dat mensen schrikken van het resultaat en achteraf zeggen dat ze met hun stemgedrag niet hadden bedoeld dat die (bijvoorbeeld extremistische) partij zo groot zou worden. Ook bij het Brexitreferendum in het Verenigd Koninkrijk bleek dat het geval.

Kiezers zorgen voor de samenstelling van het parlement. Met die krachtsverhoudingen moeten politici en hun partijen op zoek naar een coalitie. De ‘wil’ van de kiezer uitvoeren betekent niet dat de politiek er niet moet voor zorgen dat de keuze van de kiezer niet leidt tot een toestand die later als immoreel, ondemocratisch en inzake mensenrechten volledig fout zal worden bestempeld.

Hun eigen verantwoordelijkheid voor de democratie mogen politici niet van zich afschuiven onder het mom van ‘de wil van het volk’. Het is de plicht van de politiek om uit de verkiezingsuitslag alle mogelijkheden van een regeringsvorming af te tasten die geen afbreuk doen aan mensenrechten en democratie. Dat is respect hebben voor de miljoenen individuele beslissingen van kiezers.

Waken over de democratie en het volk behoeden voor gevaarlijke gevolgen, is daar dus niet in tegenspraak mee. Het is politieke verantwoordelijkheid. Bij nader inzien telt de kiezer uitgerekend niet voor hen die roepen om nieuwe verkiezingen. Als de kiezer al naar de stembus is geweest, toch opnieuw verkiezingen willen houden, is zeggen dat er geen rekening moet worden gehouden met de uitslag.

Maar de jongste tijd lijkt het alsof de kiezer niet eens zou hebben beslist. Er is een mentale letterverwisseling opgetreden in de geesten van onze politici. Het zijn voor hen niet de kiezers die beslissen, het zijn de keizers, de partijvoorzitters namelijk.

Magnette en de andere partijvoorzitters gedragen zich als keizers: ze vinden dat de kiezers gelijk hebben, als zij de keizers gelijk geven. Zij die het hardst beweren te luisteren naar het volk, denken ook het hardst: ik ben het volk. Gevolg, het land zit in een impasse, want geen enkele keizer stapt van de troon zijns gelijks af.

Die partijkeizers luisteren ten andere niet naar het volk, zij luisteren enkel naar de kleine kring van kopmannen en -vrouwen van hun partij. Het zou kunnen dat die keizers enkel de handpop zijn van hun kleine entourage. Het partijbelang heeft het overgenomen van het algemeen belang.

Vandaag in ons land het partijbelang boven het algemeen belang blijven stellen is bijna crimineel, want het verhindert een noodzakelijke aanpak van de staatkundige en maatschappelijke vraagstukken en het zadelt de bevolking, waarvoor men zegt op te komen, op met een uitdijend begrotingstekort. Het is bovendien zelfvernietigend, want het voedt de aversie voor de politiek en ondergraaft de wankele democratische gevoelens bij het volk.

Het is altijd moeilijk geweest om een brug te werpen tussen beide. Vandaag echter lijkt het bruggenhoofd aan de partijkant opgeblazen. Dat heeft de polarisatie gedaan. Zij die de polarisatie in gang hebben gezet, dragen hiervoor een verpletterende verantwoordelijkheid.

Polarisatie gaat uit van verdeeldheid en verdeling, heeft vijanden nodig die voor eeuwig tegenstanders moeten blijven. Polariserende partijen sterven, als ze over de tegenstellingen heen zoeken naar overeenkomsten met de andere oever. Ze kunnen geen bruggen slaan, hun polariserend partijbelang is hun levensbelang.

Een tweede oorzaak van de wegdeemstering van het algemeen belang als politieke doelstelling, is de teloorgang van de consensus over de balans tussen vrijheid en welzijn, tussen individuele rechten en solidaire verplichtingen.

Dat evenwicht dat we rechtvaardigheid kunnen noemen, is nooit stabiel geweest, maar decennia lang wisten partijen – van links tot rechts – tussen vrijheid en welzijn een compromis te vinden dat aanvaardbaar was voor alle partijen, de ene keer linkser en de andere keer rechtser. Dat kon omdat men toen uitging van een gemeenschappelijke wil om “allen deel te laten hebben aan het succes” (woorden van Ludwig Erhard, vader van het Rijnlandmodel).

Ik hoop dat politiek ooit weer van die droom uitgaat, een droom die verbindt en niet verdeelt. Daarom mijn oproep: Politici, acht voor één keer ons algemeen belang hoger dan jullie partijbelang.