Mark Van de Voorde: ‘De brexit is de hoogmoed van het heimwee’

Het is bijna symbolisch en misschien geen toeval dat de brexit-farce plaatsgrijpt honderd jaar na het oorlogsdrama van de Eerste Wereldoorlog. Immers, een eeuw geleden begon de teloorgang van het British Empire en ontstond de mythe dat Britain nog altijd Great is. Zonder Eerste Wereldoorlog was er vandaag misschien geen Brexit.

In 1914 was het wereldwijde Britse Rijk nog intact, ook al waren er in de kolonies en de dominions al nationalistische oprispingen, en in India en Ierland al vaker opstanden geweest. Toen Londen zich engageerde in de Europese oorlog, schaarden – tot verwondering van de Britse regering – de nationalistische leiders uit alle delen van imperium zich rond de Union Jack. Massa’s vrijwilligers uit de kolonies boden zich aan om het moederland te helpen.

De niet-Britse onderdanen van het Britse Rijk hoopten dat hun engagement zou worden beloond met vrijheid, inspraak en autonomie. Je kunt het hun versie noemen van de eis van de Vlaamse frontsoldaten: “Hier ons bloed, wanneer ons recht!” Aan dat recht dacht Londen evenwel niet.

Na de Eerste Wereldoorlog stortten de rijken in van de Centrale Mogendheden Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Rusland. Dat zou het Britse Rijk niet overkomen, dachten de Britten. Ze waren immers – samen met de andere geallieerden – de overwinnaars. Londen kreeg bovendien uit de ‘geconfisceerde’ nalatenschap van de Duitse en Ottomaanse Rijken een pak mandaatgebieden in Afrika en het Midden-Oosten. Het Britse Imperium leek dus groter te worden.

Evenwel, dichter bij huis werd Ierland (zonder Ulster) door het Anglo-Iers Verdrag van 1921 feitelijk onafhankelijk. Hoewel zo’n 160.000 Ierse vrijwilligers aan het Britse front zaten, was de Ierse onafhankelijkheidstrijd tijdens de oorlog al bezig geweest. De Paasopstand (1916) was neergeslagen, maar had een wake-up call voor Londen moeten zijn.

De Ierse Paasopstand van 1916 en de Russische Revolutie van 1917 inspireerden de geesten in de overzeese gebieden die ook hun bloed hadden gegeven voor Europa. Nog meer invloed had het pleidooi van de Amerikaanse president Wilson voor het zelfbeschikkingsrecht van de volkeren.

Aan de hand van Amerika

Met de dood van zo’n 30.000 officieren aan het Europese front was Londen een hele generatie imperiumbouwers kwijt (de koloniale kaders bestonden grotendeels uit officieren). De kolonies blijven besturen zou moeilijker worden. Niet alleen de teloorgang van de Britse koloniale macht begon door de Eerste Wereldoorlog, ook de Britse economische macht kreeg een niet te herstellen dreun.

De menselijke tol was voor het Verenigd Koninkrijk enorm: 725.000 doden en 1,7 miljoen gekwetsten. De financiële prijs was gigantisch: de oorlog had 9 miljard pond gekost, (omgerekend naar vandaag 500 miljard pond) en de Britse nationale schuld was verveertienvoudigd.

Daardoor moest Londen niet alleen de uitgaven voor het onderhoud van zijn kolonies drastisch verminderen, bovenal moest het zijn hand ophouden bij zijn vroegere kolonie, de Verenigde Staten. Vroeg in de oorlog al was Groot-Brittannië afhankelijk geworden van de Amerikaanse handel en steun. In 1918 bedroeg de Britse netto schuld aan de Verenigde Staten 4,5 miljard dollar (omgerekend naar vandaag 80 miljard dollar).

Pomp and circumstance

Voorgoed zou Groot-Brittannië afhankelijk blijven van de Verenigde Staten. De Tweede Wereldoorlog deed Londen nog meer uit de hand van Washington eten. Amerika werd door beide wereldoorlogen zowel economisch, cultureel als geopolitiek het machtigste land van de wereld. Groot-Brittannië verloor in de dekolonisatie stelselmatig al zijn kolonies, op enkele verre eilandjes en een rotspunt tegen Spanje na.

Door de pomp and circumstance van hun ceremonies en herdenkingen geloven de Britten alsnog dat hun land machtig is. De Commonwealth of Nations (Gemenebest) mag dan niet veel meer zijn dan een gezelligheidsvereniging van het Verenigd Koninkrijk en zijn oude kolonies, haar luisterrijke bijeenkomsten onder het voorzitterschap van de Britse koningin en de Commonwealth Games, haar eigen Olympische Spelen, voeden de illusie van een wereldrijk.

Meer dan in andere landen zijn de Britse herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog een nationale heldenverering gebleven. Daarbovenop komt de herinnering aan de moed van het niet in te nemen Albion dat tijdens de Tweede Wereldoorlog als enige stand kon houden. Dat voedt de illusie dat Groot-Brittannië op zichzelf kan blijven staan.

Standing alone

‘Standing alone‘, in herinnering aan de heroïsche dagen van toen, is het parool van de brexiteers van nu. Ze vergissen zich zowel historisch als economisch. Engeland stond niet alleen in de Tweede Wereldoorlog (het was een van de geallieerden) en Engeland kan niet alleen overleven vandaag.

Wordt de huidige brexit-deal aanvaard of komt het tot een harde brexit, beide uitkomsten zullen Groot-Brittannië voor vele jaren schade toebrengen, met een economische ravage tot gevolg. Dat weten zowel premier Theresa May als de vurigste brexiteers in haar kabinet.

En toch willen ze doorgaan ten koste van veel, zoals in de Tweede Wereldoorlog de standvastigheid van hun land ten koste van veel tot een overwinning leidde. Het is die vergelijking die oudere Britten maken. In hun ogen is de Brexit de herbeleving van de eenzame glorieuze strijd voor een groot ideaal.

Een gevaarlijke ziekte

Maar niets gelijkt op toen. Toen was het ‘standing alone‘ een deel van het verzet van allen (de geallieerden) tegen één (Adolf Hitler). Een strijd die vitaal was voor de overleving van de Europese beschaving. Nu is het ‘standing alone’ gericht tegen heel Europa. Een strijd die nefast is voor de overleving van de Britse economie.

Groot-Brittannië is vandaag niet door agressie gedwongen om ‘alleen te staan’, het heeft er zelf voor gekozen via een referendum dat met leugens over dwingeland Europa en fantasieën over een vrij Engeland werd gepropageerd.

Die leugens en fantasieën bekoorden een (kleine) meerderheid, omdat de Britten nog altijd denken op zichzelf groot genoeg te zijn en omdat ze heimwee hebben naar een glorieus verleden. Ze weigeren te aanvaarden dat honderd jaar geleden hun imperium is beginnen kraken en anno 2018 nog enkel in de ceremonies van de herdenkingen en tradities bestaat.

Heimwee kan rare sprongen doen maken. Zoals met de brexit, de hoogmoed van het heimwee.

Bron: Knack.be