Hans Geybels: ‘De islam is hot, jammer maar helaas’

Wat me verontrust is de beeldvorming rond moslims die op deze manier gecreëerd wordt. Er komt een heuse spagaat tussen hun en onze cultuur. En daar moeten we ons voor behoeden. De rol van de media is daarbij niet te onderschatten. Aan de ene kan is het eigen aan de media dat ze het opnemen voor de multiculturele samenleving en staan ze aan de wieg van nieuwe ontwikkelingen in de maatschappij. Aan de andere kant moeten ze hun product verkopen aan mediaconsumenten die tuk zijn op curiositeiten, conflicten, sensatie en etnocentrisch denken. Trouwens, daarin verschilt de doorsnee Vlaming niet zoveel van andere Westerlingen.

En daar wringt nu net het schoentje. De laatste tijd is spreken over de islam niet langer een curiositeit, maar wordt er altijd op een conflictuele manier over bericht. Daar waar moslims vroeger de media nog eens haalden met de ramadan, gaat het nu vooral over geweld en extremisme. De impact van die verschuiving is niet te onderschatten voor de publieke opinie. Onbewust gaan we stilaan onmiddellijk de link terrorisme – moslims/islam leggen. Of de link religie – geweld.

Als je de berichtgeving over moslims begint te ontleden, kom je subtiele technieken tegen die het wij-versus-zij verhaal versterken. Ik ben ervan overtuigd dat niet enkel journalisten die technieken toepassen. Die manier van denken zit gewoon te diep ingebakken. Wat niet wegneemt dat een kritische lezer een aantal excessen niet ontgaan.

Als het bijvoorbeeld gaat over het vermelden van de etniciteit, is er een simpele richtlijn die meer dan eens met de voeten getreden wordt. De helft van de artikels over minderheden vermeldt de nationaliteit of het geboorteland van de persoon waarover het artikel gaat, terwijl nationaliteit, afkomst of religie enkel vermeld mogen worden als die bij een ‘Vlaamse’ tegenhanger in datzelfde artikel ook vermeld worden.

Naast die labeling speelt het taalgebruik een belangrijke rol. Journalisten nemen de terminologie en stilistische en retorische trucs over die vaak in het nadeel van minderheidsgroepen gehanteerd worden. Zo kan de journalist te veel overbodige details weergeven om het gebeuren op te kloppen. Hij of zij kan bewust negatief belanden termen gebruiken, zoals heethoofd en oproerkraaier. Of impliciet negatieve formuleringen gebruiken (“Oudere migranten veroorzaken geen problemen”).

Het verweer van moslims is doorgaans minimaal. Moslims worden zelden als bron ingeschakeld. Het nieuws wordt vooral over hen gemaakt. Wat dat betreft, moeten moslims ook op eigen borst kloppen. Zolang het aan een aanspreekpunt ontbreekt weten journalisten niet tot wie ze zich moeten richten. Zelforganisatie is de eerste stap om op een genuanceerde manier aan bod te komen in de media en niet enkelingen de kans te geven zich voor te doen als de gehele moslimgemeenschap. Dit gezegd zijnde, wil ik meteen nuanceren: recent zie ik toch meer en meer moslims opduiken die hun eigen genuanceerde kijk vertolken.

Net nu er in de journalistieke middens zoveel besparingen gebeuren en redacties moeten inkrimpen, is het toch van belang dat de media niet besparen op kwalitatieve berichtgeving en diep(er)gravende journalistiek. Welke journalist krijgt nog de tijd om zich te verdiepen in een dossier? Redacteurs bij ons die Arabisch kennen zijn bijna onbestaande, net als journalisten van allochtone afkomst. Daardoor raken journalisten zelden bij de juiste bronnen. Ofwel omdat ze die bronnen niet kennen, ofwel omdat ze ze niet kunnen lezen.

Wat me in deze maatschappelijke beeldvorming de meeste zorgen baart, is de stille stereotypering die een wij-zij situatie in de hand werkt. Een stereotiep is een beeld dat weliswaar een kern van waarheid bevat, maar dat toch lijdt onder over – generalisering of zelfs verdraaiing van de werkelijkheid. Berichten over minderheden komen daardoor per definitie negatiever in beeld dan berichten over het eigen volk. Wij zijn normaal, zij abnormaal. Vooroordelen worden op die manier in de hand gewerkt tot ze op den duur uitgroeien tot self fulfilling prophecies. Die vormen op hun beurt ‘gesneden brood’ voor radicale partijen in het eigen land.